Ang stroke ukon brain attack amo ang paghinay sang blood circulation sang ugat sa utok tungod may (1) nagbara nga ugat sa utok ( ischemic stroke) ukon (2) may naglupok nga ugat ( hemorrhagic stroke).
Ini suno kay Dr. Ryndell G. Alava, Neurologist kag Head sang Western Visayas Medical Center (WVMC) Stroke Team
Para mabal-an kon may stroke ang tawo, tandaan ang acronym nga FAST:
F – Face – nagakiwi ang guya
A – Arm – nagaluya ang butkon ukon kamot kag indi ma-alsa
S – Speech – nagpukol ang panghambal
T – Time – dapat dal-on gilayon sa hospital ang tawo nga na-stroke agud madasig nga mag-ayo
Suno kay Dr. Alava, ang recovery sang tawo nga na-stroke nagasugod sa pagdala sa iya sa hospital. Dako ang tsansa nga madasig ini nga mag-ayo kon nadala gilayon sa hospital.
MGA SINTOMAS
May mga kondisyon nga ginatawag transient ischemic attack ukon mini strokes kon sa diin ang isa ka tawo may mabatyagan nga pagpukol sang panghambal, nagaluya ukon nagabinhod ang pihak nga lawas apang nagakadula pagkatapos sang isa ka oras. Ginapahayag nga posible warning ini kag mag-develop sa completed stroke kon indi mahatgaan sang atensyon.
Apang sa pangkabug-usan, dapat tandaan nga wala sang warning ang stroke bangud gulpi ang pagkadula sang brain function.
TATLO KA SAHI SANG STROKE
Mild stroke – Kon gamay lang nga bahin sang utok ang naapektuhan , dako ang tsansa nga maka-recover ang pasyente. Posible kon kaisa nga wala sang makita nga diperensya sa pasyente
Moderate Stroke – Kon dako nga bahin sang utok ang nadulaan sang blood supply ukon dako nga ugat ang apektado, posible indi makahulag ang tunga sang lawas, indi makahambal , indi makatulon ukon bed ridden.
Severe stroke – Kon severe ang stroke ilabi na kon hemorrhagic stroke sa diin may bleeding sa utok kag madamo sang dugo ang nag-awas, mahimo ini nga ikamatay sang pasyente .
PAANO LIKAWAN ANG STROKE?
Suno kay Dr. Ryndell G. Alava , lifestyle disease ang stroke. Kon may healthy nga lifestyle, manubo man ang risgo nga maka-angkon sang stroke .
Base sa pagtuon sang mga neurologist, ang mga lifestyle risk factors nga pwede makabutang sa tawo sa risgo nga ma- stroke amo ang:
Modifiable ( may mahimo ka) :
-High blood
-Diabetes
-Pagtaas sang cholesterol
-Pagpanigarilyo
-Sobra nga pag inom sang alcoholic drinks
-Stress
Non – Modifiable ( wala ka may mahimo)
– Edad – samtang naga-edad , nagataas ang risgo nga ma-stroke
ANO ANG DAPAT LIKAWAN?
Dapat indi magpatama ukon moderate lang ang pagkaon sang karne sang baboy, baka ukon mga pagkaon nga mataas ang cholesterol, ugalion nga mag exercise kag mag-inom sang bulong.
ANO ANG HIMUON SA TAWO NGA NA-STROKE
-Dapat madiagnose ukon mahibaluan anay kon stroke gid man bala ang ginasuprer sang pasyente
-Dapat ma-check nga stable ang vital signs
-Ginapanugyan nga dapat ipaidalom gilayon sa CT-Scan ang pasynete agud madeterminar kon ischemic ukon hemorrhagic ang stroke.
Wala man ginarekomendar ang pagbutang sang bulong sa idalom sang dila sang pasyente nga may stroke bangud kon maghatag sang bulong nga pampanubo sang blood pressure, mahimo nga magnubo sang tuman ang blood pressure kag magpalala sang stroke sang pasynete.
Sa tion nga ma-CT Scan kag matukiban nga ischemic ang stroke , kinahanglan madala sa WVMC ang pasyente sa sulod sang 4 ½ hours sugod sang na-stroke ini.
Ini tungod may bulong nga pwede mahatag sa ugat sang pasyente nga pwede matunaw ang bara sa utok kag dako ang tsansa nga maga-ayo ang pasyente.
Suno kay Alava nga kon maglapaw na sa 4 1/2 hours ang pasyente, wala na sang epekto ang bulong.
LIBRE ANG BULONG
Ginpahayag ni Dr. Ryndell G. Alava nga nagabili sang 50, 000 – 80,000.00 ang ginatumod nga bulong nga tissue plasminogen activator (rtPA).
Apang pinaagi sa Stroke Medical Assistance Program sang Department of Health (DOH), nakahatag ang ahensya sang libre nga rtPA sa tanan nga mga government hospitals lakip na ang WVMC.
Pinaagi sa Stroke Team sang hospital, mas mapadasig ang pagpabulong sang mga pasyente nga na-sroke.
Base sa datus , masobra 1000 ang na-admit nga pasyente nga na-stroke halin sang 2017, 2018 kag tunga-tunga sang 2019, 60% diri ang Ischemic samtang 40% ang Hemorrhagic stroke.
Sa masami , kalabanan sang mga pasyente nga nagasuprer sang Hemorrhagic stroke ang indi maka-survive sa diin nagalab-ot sa 40% ang mortality rate.
Samtang 25% naman ang mortality rate sa Ischemic stroke apang sa bulig sang Stroke Unit sang WVMC, nagnubo na ini sa 18% .
PWEDE GID MALIKAWAN
Ginpahayag ni Alava nga pwede gid malikawan ang stroke. Panugyan niya nga ipabilin ang healthy lifestyle. Kon may mga medical problem kaangay sang high blood, diabetes kag maatas ang cholesterol, pwede gid ini makontrol pinaagi sa pagpili sang ginakaon kag pag exercise, untatan ang pagpanigarilyo kag pag-inom ukon buhinan ang kadamuon sang gina-inom nga alcoholic beverages.
Panugyan ni Dr. Ryndell G. Alava nga indi dapat madulaan sang pag-asa ang mga pamilya sang mga na-stroke bangud madamo sang pasyente nga nakabalik sa normal matapos na-stroke.
