Davao City – Dose anyos na ang nakalabay, gitay-og kita sa makalilisang nga trahedya sa dihang nidahili ang yuta kun nahitabo ang massive landslide sa Guinsaugon village sa lungsod sa St. Bernard, Southern Leyte.
Sa dihang nikunsad na ang kalamidad niadtong higayona, dili matukib sa pulong ang nigimaw nga mapait nga realidad: Ang tibuok portion kun section sa usaka bukid nga nagbung-aw sa haduol nga komunidad nahagsa niadtong February 11, 2006.
Dala sa massive landslide mao ang avalance sa 1.2 billion cubic meters sa nagsagol nga lapok, bato ingon man soil boulders nga naghaguros ug nilampornas kutob sa maagian niini sa gilapdon ug gilay-on nga tres kilometros.
Human sa paghaguros, nisugat sa mga mata ang kamatuoran nga kapin 1,200 diay ka mga lungsuranon nalubong-buhi sa resbak sa gipasipad-an nga kinaiyahan.
What went wrong? Unsay nahitabo? Nganong wala man makapangandam ang katawhan sa Guinsaugon sa delubyo nga nilamoy sa ilang lungsod?
Mga experts ug syentipiko sa Mines and Geo Sciences Bureau (MGB) sa Deparment of Environment and Natural Resources (DENR) nagkanayon nga primer kawsa mao ang kapakyas nato nga mamahimong preparado: Niadtong higayona, wala pa ma-establisar ang gitawag karon nga Geo Hazard maps aron tumbokon ang mga disaster-prone and calamity-risk areas sa nasud.
Fast forward sa atong panahon karon kapin usaka ka dekada human ang disgrasya sa Leyte, ngano man nga wala kita makapangandam sa dihang nahitabo ang Itogon Benguet ug Naga City Cebu twin killer landslides?
Dayag kaayo nga ang hinungdan mao ang kakulang sa ka-seryoso nato nga tun-an, tumanon ug sagopon ang mga warnings nga nahisukip diha sa mga Geo Hazard maps nga nahitsas na niadto pang 2010.
Ning bag-o pa lamang, gisugata na usab nato ang laing pagsulay sa dihang daghang mga kinabuhi nakalas didto sa Benguet mining and quarry sites tinukmod usab ni bagyong Ompong gisundan gilayon sa nahitabo didto sa Cebu.
Base sa latest count, nikabat na sa P26.8B ang suma total nga damyos sa agrikultura, imprastraktura ug uban pang mga kabtangan ug propyedad – wala pay labot sa kasakit nga gihambin karon sa mga nailo sa maong panghitabo.
Segun ni Betty Cabasarez sa environmental watchdog organization nga Kinaiyahan Foundation, karon na ang hustong panahon aron matuod gayud nga ipatuman ang disaster management and resilience pinaagi sa pag-adaptar sa geo hazard maps diha sa barangay level, ang pag-incorporate niini diha sa mga local Comprehensive Land Use and Zoning Plans and Ordinances aron magsilbing giya asa tugtan ug asang dapita hugot nga idili ang mga bag-ong construction developments sama sa mga housing subdivisions, high-rise commercial structures sama sa mga diversified condominiums ug uban pa.
Usab mga urban planners nagsugyot nga haron makalikay ang tawo gikan sa klarong perdisyon, panahon na karon nga mapasar ang usaka national law mag-obliga sa sistemang forced evacuation panahon sa mga emerhensiya, pagdeklara sa mga permanent evacuation shelters, pag-identify sa mga permanent danger zones or bin ba kaha mga ‘No Build Zones’ sama sa giigo ni typhoon Yolanda sa Leyte niadtong 2013.
Segun sa mga batid sa balaud, dili na kinahanglan pa ang bag-ong reglamento haron pugson ang katawhan sa mga highly-vulnerable areas nga molalin. Diha mismo sa existing Local Government Code sa atong nasud, ang mga local government officials adunay dakung mandato nga i-secure ang ilang mga katawhan pinaagi sa gitawag nga ‘general welfare clause.’
RadyoMaN June Duterte
