AKI DAI PIGSUSUSTENTUHAN KAN AMA, ANO ANG TAMANG GIBUHON?…

Good morning po sa gabos na paradangog kan DWNX…
Ngonian… may babasahon kitang text hali sa saro sa masugid tang paradangog. Tungkol po giraray sa child support. Garo po baga about 50% kan mga text messages sato about child support, suruhayan kan mag-agom, mga single parents na namumroblema kung pano makakakua ning sustento hali sa dati nindang partners. Ini po ang hapot sato ngonian:
“Pakitanong po kay Atty Ojastro, may asawa po ako, may 2 kaming anak. Kasal po kami. Naghiwalay po kami ng mister ko. Nag-usap na kami sa pulis tungkol sa sustento. Ngayon, magto-2 months na po na hindi siya nakabigay sustento. May karapatan po ba kami na maghingi ng sustento? Ano po ang dapat kong gawin? – Salamat po. Palagi po ako nakikinig sa segment ni Atty. Ojastro. Salamat po.”
Timeless po ang topic na ini, kumbaga sa pelikula, blockbuster po pirmi ang child support issues. Kasuodma, habang sinusundo mi si aki mi sa school ninda, may kaolay po akong amigo. Nagsusundo man sya kan saiyang apo. Sabi nya, sinda na ang nagpapadakula kan granddaughter nindang nasa elementary, ta suhay na si aki nindang lalaki saka agom nya. Si mother kan aki may sadiri namang pamilya. Ang dakulang concern nya po daa sa apo nya is that, pag naaanggotan, nakakaisip na mag suicide. Elementary pupil po yan. And habo kan aki makipagsocialize sa other kids, and pag nagpapasakay sinda ning ibang aki sa saindang behikulo, habo kan apo, ta sya man ngani daa dai man pinapasakay, babaluson nya man daa. Pag hinahapot ninda ang apo kung ano ang gusto nya sa buhay, saro lang po ang consistently sinasabi – gusto ko po magkabalikan sina mama saka papa. Sabi pa kan kaolay ko, around 30$ kan mga elementary pupils sa school kan apo nya suruhay na man ang magurang. And the trauma of the kids seem to reflect on their academic performance. And mas dakul na kapasawayan kan mga aki, many of them dinadara tulos sa prefect of students for disciplinary action, which further traumatizes the kids, ta sabi kan kaolya ko, instead of counseling muna, penalty tolos ang itinatao, without considering that the real cause of the pupil’s misbehavior iyo ang saindang mga magurang. Tapos kitang mga magurang will be expecting na ang mga aki ta maperform ning maray sa school porke kita ang nag gagastos o nagsusustento, itinatao ta ang gabos na materyal na bagay for them? Parenting po is much more than the money that we give as support, my friends.
Anyway, balikan ta po ang hapot kan texter. Ano po ang dapat mong gibohong legal para macompel ang ama kan mga aki mo to give support? Puede ka po mag file ning kaso sa husgado for support sa family court kung sain ka nakaistar, or, puede ka magfile ning kaso base sa RA 9262, or the Anti-Violence Against Women and Children Law. Sa ley na ini, nadiscuss ta na before, ang father kan aki na nagsasayumang magtao ning sufficient support sa aki puedeng ma padusahan ning imprisonment, ning multa, plus hahatulan pang magtao ning regular support. Pag dai nagtubod sa sugo kan husgado, puedeng i-contempt of court, dagdag na naman na kulong, puede ngani ipakulong kan court until magcomply sa kasuguan. Kung employed ang father kan aki mo, ang husgado masugo sa employer nya na ibawas sa sweldo nya ang sustento, asin itao saimo kan employer ang amount. Pag dai yan ginibo kan employer, puedeng i-contempt of court man ang employer.
Puede ka magdemand ning support sa paagi nign husgado basta minor age pa ang aki mo, o dawa bako ng minor basta nagkaklase pa, o maski na dai na nagkaklase and bako nang minor age pero dai kapableng mag atendir sa sadiri because of physical or mental incapacity, entitled to support. Sabi ta sa nakaaging discussions on this subject, ang support sarong obligation dahil sa family relationship, hanggang yaon ang relationship na yan, which is habangbuhay, ang kada saro sa pamilya o magkapamilya legally obliged to give support.
Dahil kasal po kamo, maski na suway na kamo, ika entitled pa man sa support from your husband. Sabi po kan Article 195 kan Family Code, ang mag-agom are obliged to support each other sa kabilogan kan mga dapat na itao sa dapat suportahan.
Ika saka ang aki mo puede magkaso, maski pa minor ang aki puedeng magkaso on his own, lalo kung mayo ng ina, o may ibang kadahilanan tano dai nagkakaso ang ina. In fact, maski sisay na concerned person sa sarong menor de edad na dai pigsusuportahan kan ama nya, puedeng iyo ang magkaso para sa aki. Taano po? Ta sabi kan RA 9262, ang ley laban sa violence against women and their children, ang dai pag suporta sarong economic violence. Sarong krimen po yan. Sabi sa implementing rules kan ley, ang violence against women and their children, kabali ang economic violence, considered na public offense, boot sabihon, puedeng i-prosecute upon the filing of a complaint by any citizen na igwang personal knowledge of the circumstances involving the commission of the crime, uliton ko po, krimen ang dai pagsuporta sa aki. Kung ika uncle, auntie, grandparent o concerned na relative, o amiga ka kan ina na habong magkaso, you can file the case for the benefit kan minor na aki. Dahil sa nagpirmahan kamo ning kasuratan, ning agreement sa police station, puoede mo man pong ipaagi mo sa same police station ang complaint mo para sinda ang magfile kan criminal complaint for you. Ta public crime po ang violence against women and children. Pati mga pulis, o social worker, puede magfile para saimo saka sa aki mo.
Baka ngalas po kamo kung tano ta arog na sana kaiyan ang pagkamaigot kan ley sa pagprotehir sa mga single moms and minor children. Para sa mga aki, igwa sindang mga basic human rights that protect their lives – ta ang protection po kan saindang human rights is the same as pagsalbar sa saindang buhay. According to the Child and Youth Welfare Code, ang gabos na aki – uliton ko, GABOS NA AKI -igwa kan minasunod na derecho, na mayo ning pag discriminate kung sya man legitimate o illegitimate, ano man ang saiyang sex – lalaki o babae, regardless kan saindang social status, kan saindang religion, ang other factors –
(1) Every child igwang dignidad worth of a human being puon kan sya nasa tulak palang, maski pa one day old palang ning pregnancy saiya. The child has the right na ipangaki, except kung igwang matinding medical reason na fatal para sa ina saka para sa fetus.
(2) Every child has the right na magkaigwa ning wholesome family na matao saiya ning love, care and understanding, guidance and counseling, saka ning moral and material security.
(3) Every child has the right na magkaigwa ning well-rounded development kan saiyang personality, para sya maging happy, useful asin aktibong miembro kan society. Pag gifted ang aki mo, dapat sya tawan kan magurang, kan eskwelahan saka kan gobyerno ning opportunity and encouragement para ma develop ang saiyang special talents. Pag ang aki emotionally disturbed or socially maladjusted, may derecho ang aki to be treated with sympathy and understanding. Sarong krimen ang magpasupog sa sarong aki dahil sya igwang mental health issue o disability, base po yan sa Magna Carta for Disabled Persons o RA 7277 as amended. Parte kan support o gagastusan na dapat itao kan magurang for the physically or mentally handicapped child iyo ang tamang treatment, education and care na required kan saiyang particular condition.
(4) Every child has the right to a balanced diet, adequate clothing, sufficient shelter, proper medical attention, asin gabos na basic physical requirements para sya healthy. Kaya ang support na itinatao kan magurang should be able to provide for this.
(5) Every child may derecho na mapadakula na may tamang morality asin pagbaklli, pagpapatawad, para makusog ang saiyang character.
(6) May derecho ang aki sa education na tamas a saiyang abilidad saka sa pag develop kan saiyang skills.
Dakul pa po ang derecho kan sarong aki. Pero one thing is clear: ang magurang puedeng kasuhan ning criminal case for violation kan Art. 59 kan Child and Youth Welfare Code in relation sa Sectin 10 kan RA 7610 o Child Abuse Law. Ano po ang crime na yan?
Sabi kan ley, criminal liability shall attach to any parent – to ANY PARENT, na nagpapabaya sa aki nya, na nadadanyaran ang proper development of the child, kabali ang pag neglects sa aki sa paagi ning dai pagtao ning tamang support for his education which the family’s station in life and financial conditions permit.
Kabali sa definition kan “Parents” ang mga guardians – arog kan mga lolo asin lola, mga tito o tita – na pigwalatan kan aki – ta kung binarayaan na kan magurang – kabai lan ang pamahyo kan institution or foster home na may custody sa aki.
6-8 years na kulong po ang penalty sa kapabayaan o refusal kan sarong magurang to support under RA 7610.
Para sa texter, puede ka magdolok sa DSWD, sa punong barangay nindo, sa pulis, sa Public Attorney’s Office or sa IBP legal aid para maiprepara na ang saimong reklamo laban sa iresponsable mong agom. You have the choice kung ang ipafile mo base sa ley against violence on women and children, kung purely civil case for support, or kung additional criminal case for violation kan RA 7610 on child abuse.
Ayan po. Sana nasimbag ta somehow ang hapot kan texter, Kung may mga hapot na legal, magtext o call sa numbers kan DWNX. Sa lunes, totokaron ta ang manongod sa mga derecho kan home buyers sa subdivisions.
Bago ako magpaaram, mga magurang, sarong pagiromdom po hali sa Diyos. Ang mga aki ta dakulang biyaya Nya sato, ta kita padangat kan Diyos. Let us not waste that love that God gives us. Masiramon po bagang pagmation na may nagpapadangat na Diyos sato. Lalo ng fulfilling ang satong buhay pag naheheling tang igwang purpose ang satong buhay – na bakong pangsadiri – na igwa kitang family ministry, sa paagi ning pag aataman ning tama, sa satong mga kaakian. Sabi sa Bible sa –
Psalms 127:3 – Lo, children [are] an heritage of the LORD: [and] the fruit of the womb [is his] reward.
Pero ang mga responsibilities na ini dai ta magigibo kung mayo ang satong mga agom. Sinda ang itinao kan Diyos na fitting partners, dai po magsuruhayan, work out everything sa relations nindo, in the name of God, and with God at the center of your relations. Sabi sa-
Genesis 2:18 – 18 Then the Lord God said, “It is not good that the man should be alone; I will make him a helper fit for him.”
Ini po si Atty. Angel Ojastro III Aramon an saindong derecho, INI AN LEY!!!