Good morning po sa gabos. May bagyo po kita… (M)akusog na po ang doros sa Naga. Kaya mag-ingat, maghanda na, magsunod sa gabos na tugon asin pangapodan kan satong mga local officials. Naromdoman ko po palan ang pangaran na Urduja, trivia po ini, iyo man ang ngaran kan sarong legendary warrior princess ta centuries ago bago pa kita nasakop kan mga Spaniards. Sya po prinsesa kan Tawalisi, sarong dakulang sultanate sa southern Philippines, na ang kusog karibal ang China kaito sa pagkadakol ning mga barko. Ini palan po si Princess Urduja sabi sa sarong historian halangkaw, magayon, golden bronze ang skin, maitom ang buhok, expert sa sword fighting saka sa horseback riding, saka nakakataram ning pirang lengguwahe.
Dahil may bagyo, ngonian na aga lets discuss po ang nagkakapirang probisyon kan ley manongod sa disaster risk. Taano po ta importanteng pag-olayan ini bukod dahil sa yaon si bagyong Urduja?
Kita po sa Pilipinas vulnerable sa climate change: halos sa average 20 bagyo ang naglalaog sato kada taon, pirmi kita binabaha ta kita sarong archipelago na ang mga isla kadaklan low-lying saka 70% kan mga ciudad saka munisipyo nasa mga coastal areas.
Ano po ang satong pangkagabsang sitwasyon ngonian?
Ang mga dry seasons ta lalo nagiging dry, ang wet seasons ta lalo nagiging wet – pirmi na igwa ning el nino saka la nina. Ang paglangkaw kan global temperature ta nakakadagdag sa mga kusog kan bagyo arog ni Urduja, saka ini po nakaka threaten sa satong food security. Mas nalangkaw ang mga helang lalo ang mga water-borne diseases. Mas nagiging dipisil po sa kadaklan na mga kahimanwa ta ang sitwasyon na ini dahil base sa sarong World Bank study, ang duwa sa limang katao sa Pilipinas o 40% kan satong populasyon nag iincome sana ning less than $2 a day o around P100 lang. ini po saro sa mga napag-oolayan mi sa World Bank ta ako po dati senior consultant kan World Bank.
Kaya po sa mga panahon na may bagyo, impotanteng epektibo ang Sistema kan gobyerno lalo na sa mga local government. Base po sa RA 10121 o ang Philippine Disaster Risk Reduction and Management Act, ang coordination kan mga nasa gobyerno may pasistema. Ang local disaster risk reduction and management councils iyo po ang nangengenotan sa mga emergencies bilang mga first responders. Igwa kitang mga barangay DRRMCs, municipal saka city DRRMCs, Provincial, Regional saka national DRRMCs.
Kundi dawa po ngani may mga pinapaotob na pasistema kada kalamidad, arog ngonian ki Bagyong Urduja, ang mga LGUs labi-labi man ang kadipisilan sa pagkalap ning pondo para makatao ning serbisyo sa mga namamanwaan. Kaya po sa mga pa-training sa mga local officials kung sain kita naiimibitaran bilang lecturer, pirmi ta po tinatawan ning duon ang Section 21 kan RA 10121.
Ano po ang sinasabi kan ley sa Section 21?
Igwa po ning Local Disaster Risk Reduction and Management Fund (LDRRMF) kung sain parte kaini ang dai mababa sa five percent (5%) kan IRA saka kan estimated na revenue hali sa mga regular sources ang ilalaag para sa disaster risk management na mga aktibidad arog kan pre-disaster preparedness programs kabali ang pa-training, pagbakal kan mga life-saving na rescue equipment, supplies saka medicines para sa post-disaster activities, saka para sa bayad sa premiums sa calamity insurance. Importante po magkaigwa ning calamity insurance kita halos gabos lalo sa bicol dahil pag may insurance ka, dawa mayo ka kwarta pagkatapos kan bagyo asin nadanyaran ka, ang insurance na ini ang mapaayos kan gabos mong danyos o makakapaharong giraray sato, dawa mayo ning intervention ang gobyerno ta ang private sector companies na ang mahiro para digdi, mas mabilis po kuta. May mga mekanismo po sa pag avail kayan, lalo sa mga community insurance para sa kalamidad.
Out of 5% po kan IRA kan kada LGU puon sa barangay hanggang sa province, 70% kaini puede gamiton sa pag support sa disaster risk management activities, asin 30% kaini puede ilaag sa inaapod na Quick Response Fund (QRF) o sarong stand-by na pondo para sa relief operations saka recovery programs pagkatapos kan disaster o bagyo sa sitwayon ta ngonian.
Sain po puede gastoson ang QRF o quick response fund, asin ano ang derecho nindong namamanwaang apektado kan bagyo sa pondong ini?
Puede po yan gastoson sa mga minasunod: relief goods, medicines, iba pang relief support services, gasoline saka lubricants sa mga behikulo, emergency transportation services, mga communication services, pang gastos sa housing materials, sa mga farm inputs arog kan mga pangtanom, repair saka reconstruction, saka iba pang patrabaho sa serbisyo.
Ini po para sa mga LGUs. Igwa po ning dagdag na puede pagkuanan ning pondo para sa mga disasters arog kaining ki Urduja. Ano po yan? Base sa bagong joint memo circular kan DILG saka DBM na pig issue kan nakaaging Marso 2017, na nag amienda sa dating 2015 Circular sa pag gamit kan 20% kan IRA kan LGUs. Puede na po gamiton ang saindong 20% development fund para sa projects para sa pagresponde sa mga disasters. Puede na man ini sa pagbakal kan mga ambulances saka medical equipment, construction kan special drug education centers saka drug treatment and rehab centers, pagbakal kan mga lote tungkol digdi, saka iba pa.
Sa mga panahon na ini, asin katakod kan mga pag gamit kan pondo asin sa pagresibe kan mga tao ning mga relief goods, tandaan ta po ang mga sinasabi kan ley:
Bawal po ang minasunod sabi sa Section 19 kan RA 10121:
Ang sisay man puede dakupon, kasuhan asin penalaran sa mga minasunod:
(a) Dereliction of duties o kapabayaan lalo kan mga oficiales na maresulta sa pagkaraot kan propriedades, kan pagka gadan kan mga tao, critical damage sa mga facilities saka salang pag gamit kan pondo;
(b) pagpugol sa paglaog saka pagdistribwir kan relief goods sa mga disaster areas, kabali ang dai pagtugot kan sisay man sa paglaog o pagdara kan tamang technology, tools, equipment, accessories, saka disaster teams/experts;
(c) pagbakal para sa pagkunsumo o pagpabakal giraray kan relief goods na hali sa disaster relief agencies arog kan DSWD, kabali man sa dai puede i-resale ang mga equipment asin iba pang produkto na para kuta sa disaster affected communities;
(d) pagbakal para sa pangkunsumo o pag-resale, kan relief goods, equipment saka iba pang commodities hali sa disaster affected persons;
(e) pagpabakal kan relief goods, equipment or other aid commodities na para sa distribution sa disaster victims;
(f) puwersang pagkua kan relief goods, equipment or other aid commodities para sa sarong specific group of victims o para sa sarong relief agency;
(g) pag divert o salang delivery kan relief goods, equipment or other aid commodities sa ibang tao na bako man ang tamang tawan kaini. (h) pag ako, pagkapot o possession, pag gamit asin pagtao kan mga relief goods, equipment or other aid commodities na dai man para saiya;
(i) Misrepresention sa source kan relief goods, equipment or other aid commodities sa paagi ning :
(1) pagtakop, pag replace o pagraot kan labels kan containers kan relief goods, equipment asin iba pang aid commodities para paluwason na ini hali sa ibang agency o ibang tao;
(2) Repacking kan relief goods, equipment or other aid commodities sa mga containers na may ibang markings para paluwason na ini hali sa ibang agency o tao o na pigrelease ini sa instancia kan particular na agency o tao. Classic example po kayan ang pagrepack kan mga pulitiko kan mga relief goods na hali sa DSWD para paluwason na ini hali mismo sainda may pangaran saka litrato pa kan pulitiko. Bawal po yan, kasong criminal po yan.
(3) iba pang false claim na ang relief goods hali sa sarong ahensy o opisina o tao na bako man talaga hali saiya.
(j) pagribay o pagreplac kan relief goods, equipment o iba pang aid commodities ning ibang halos kaparehong items na mas hababa ang kalidad o mas barato;
(k) Illegal solicitations lalo ang mga dai uyon standards and guidelines set kan NDRRMC;
(l) tuyong pag gamit ning false data o may dagdag na data para sa request for funding, para sa relief goods, equipment or other aid commodities for emergency assistance saka para sa livelihood projects; and
(m) pag tamper o paghabon kan hazard monitoring equipments sa disaster preparedness equipment and paraphernalia.
Ano po ang penalidad sa mga aktong nasabi ko?
Section 20. Penal Clause. – xxx multa na dai mababa sa Fifty thousand pesos (Php50,000.00) hasta Five hundred thousand pesos (php500,000.00) or kulong na dai mababa sa six (6) years and one (1) day hasta twelve (12) years, o parehong multa saka kulong kabali ang perpetual disqualification from public office if the offender IS a public officer.
Kung ang offender is a corporation, partnership or association, ang penalty iimponir sa officer or officers kan corporation, partnership, association na responsible sa violation, puede man kanselahon ang saindang license, accreditation o permit.
Ayan po. Sana nakatabang kitang kadikit sa kaaraman nindo sa bagay na ini manongod sa disasters. Bago po ako magpaaram, pagiromdom sa gabos na magtiwala sa Diyos sag abos na oras, ta Sya may control sag abos na nangyayari asin Sya may maray na katoyohan sa pagkakaigwa ning mga pangyayari sa satong buhay kabali na ang mga bagyo kan buhay. Sabi sa bible sa –
Isaiah 45:7 I form light and create darkness, I make well-being and create calamity, I am the Lord, who does all these things.
Ini po si Atty Angel Ojastro III Aramon an saindong derecho, INI AN LEY!!!
