Davao City – Ekonomiya ug koraspyon: Kini ang mga dagkong hisgutanan sa nasud Pilipinas hangtod karong mga panahona.
Kumusta kaha ang atong ekonomiya? Apektado ba kini sa nagpadayong pagkuyanap kun giingong way undang nga korapsyon diha sa panggobyerno?
Usa-usahon nato karon ang mga misiaw nga kontrobersiya sa tuig 2018.
Sama nalang sa Dengvaxia scandal diin sa miaging tuig, kapin usa gatos na ang natalang patay gumikan sa alegasyong dengue vaccine o mas nailhang Dengvaxia kontra dengue nga gihimo sa International Pharmaceutical Company nga Sanofi Pasteur.
Apan dili lang usab kini ang gitutukan karon sa gobyerno kun dili ang giingong ‘mafia’ kun sindikato nga mga opisyales sa mismong Department of Health kun DOH nga alegasyong nakabenepisyo sa pagpalit sa Dengavaxia apan hugot kining gipanghimakak ni former Health Secretary Janette Garin.
Giingong ang Dengvaxia controversy ang usa sa mga dagkung korupsyon ilawom sa administrasyon ni kanhi Presidente Benigno Aquino III diin 10 porsiento sa 3.5 billion pesos nga kantidad sa usa ka milyon nga dosages sa bakuna ang napalit wala miagi og bidding ug giingong gipaagi sa secret negotiations lamang.
Sa pagkakaron, pending gihapon sa Department of Justice (DOJ) ang complaint kontra sa P3.5-billion anti-dengue immunization project.
Lakip sa dagkung hisgutanan sa miaging tuig mao kabahin sa monopoliya diha sa Buro sa Adwana.
Kahinumduman nga niadtong Agosto ning tuiga, duha ka kaso sa shabu shipment ang nadiskubrehan diin ang una mao ang sa Manila International Container Port kun MICP nga dunay 2.4 billion pesos shabu samtang ang ikaduha mao ang 4 ka mga magnetic lifters sa Cavite warehouse nga gituohang 11 billion pesos ang kantidad sa sulod nga kontrabando.
Nasilaw kaha ang mga personahe sa Bureau of Customs? Nganong nakasulod man ang maong kargamento kung giingong hugot ang ilang pagbantay nga dili makasulod ang nasangpit nga iligal nga butang?
Gani moabot sa 40 ka tao nga gikalambigitan sa mga tigpatuman sa balaod, suspected Chinese personalities lakip ang mga Customs ug importers nag -atubang karon og criminal cases kalabotan sa pinaka-daku nga shabu shipments nga nadiskubrehan sa tuig 2018.
Sa pikas bahin, posible usab nga muresulta sa krisis ang isyu karon sa Road Board.
Kini maoy panglantaw mismo ni Pres. Rodrigo Duterte human nadesisyunan niini nga abolisahon ang Road Board sa suspetsa nga abri sa korupsyon ang Road Users’ Tax nga gi-supervise sa maong hunta.
Matud pa nga ang Road Board maoy nag-dumala sa mga pondo gikan sa binilyon ka pesos nga nakolektang motor vehicle user’s charge aron gamiton sa pagpa-improba ug maintenance sa kadalanan sa mga lugar sa nasud.
Apan imbes nga alang sa maintenance sa kadalanan ang pondo, daw nahimo kining gatasan sa korup nga mga opisyales diin nagasugod ang korupsyon og adunay nagaduol nga mga nagapangontrata sa mga magbabalaud ug nagaingon nga sila na bahala sa ilang request nga pondo hinungdan nga adunay uban nga ginapatulan kini maong dako usab ang ginapagawas nga pondo alang sa request.
Samtang wala usab nagpaiwit ang isyu nga mutatak ug mu-epekto gayud sa pang-adlaw adlaw sa panginabuhian sa daghang mga Pilipino nga mao ang bahin sa bugas o ang kakulangon sa supply sa bugas.
Niadtong bulan sa Agosto, gipailawom sa State of Calamity ang syudad sa Zamboanga gumikan sa rice crisis diin miabot na sa 70 pesos ang matag kilo sa bugas.
Gani miabot pa sa punto ang planong abolisahon ang National Food Authority diin rason ni Senator Sherwin Gatchalian aron kini malayo ang mga taxpayers sa kabug-aton sa pagsige og tubag sa subsidiya sa pagka dili produktibo nga maong ahensya.
Sa atong pagpadayon, sunod-sunod usab nga nakasinati og pagtaas nga presyo sa gasolina ang nasud nga miresulta sa pag apruba sa Land Transportation Franchising and Regulatory Board kun LTFRB sa taas nga pamasahe sa mga pampasaheroan sa ubang lugar sa Pilipinas.
Natunga ang mga Pilipino sa sitwasyon gumikan ang uban nakasabot usab sa mga drivers nga og di ipatuman ang taas-pasahe, unsaon nalang usab ang ilang mga pamilya?
Hinuon ang uban miingon nalang nga wala nay mabuhat gumikan anaa naman ug gipatuman na.
Sa ulahing mga bulan sa tuig 2018, nakasinati man usab og sunod-sunod nga rollback sa presyo sa lana ang nasud busa gikalipay kini sa kadaghanan.
Ang maong mga hisgutanan dako og impact sa tagsa-tagsa ka mga Pinoy ilabi na nga ang kadaghanan nagbayad og buhis alang sa ikaayo sa ekonomiya sa Pilipinas nga gilaumang muresulta unta sa kahamugway nga pamuyo sa katawhan apan unsaon pagkab-ot niining tanan og ang ubang gisaligan sa katawhan nga maoy manguna sa pagpatuman sa ikaayo sa ekonomiya, mao na man hinuoy nag-una una og pangawkaw sa kwarta diha sa kaban?
May paglaum pa ba karong tuiga nga ang maong mga nasangpit nga iskandalo ug anomaliya dili na masubli pa? O laing mga isyu na usab nga mugun-ob sa ekonomiya sa Pilipinas ang kalit nga murangkada?
Dungan natong sayron karong tuiga ang dugang katikaran sa mga nahisgutan inubanan sa mga paglaum sa tanang Pilipino nga maresolba ang mga isyung muepekto gayud sa sa atong panginabuhian ug sa atong hiniusang kaugmaon.
RadyoMaN Renz Barbarona
