Kini ang bug-at nga ginaagian sa mga tawo sa mag-duha ka tuig na nga presensya sa makamatay nga virus, ang COVID-19.
Dili lang pisikal ug pinansyal ang ginaatubang karon sa mga tawo sa entero kalibutan, lakip na dinhi ang hisgutanang mental health.
Kumusta na ba ka karon? Kung imong sutaon ang imong kaugalingon ug i-rate kini from 1 to 10, 1 ang lowest samtang 10 ang highest, unsa ang estado sa imong mental health ning panahon sa pandemya labi na karong tuiga ug ngano man?
Sa pakighinabi sa DXDC RMN Davao kang Jerson John Trocio, Registered Psychologist ug Program Head sa Bachelor of Science in Psychology sa Holy Cross of Davao College, aminado kini nga di pa gyud ingon ana kahalapad ang paghisgut sa mga tao bahin sa mental health.
“Kung ikumpara sa physical health, kini man gyud ang una natong ginatan-aw, mas klaro, mas tataw man kay naa may mga tambal dayon available, makapacheck-up ta. Pero sa mental health man gud kay isa ni sa mga taboo o di kaayo ginahisgutan bisan naay mga issues sa depression, anxiety… daghang klase sa mental health conditions nga atong na-experience sa pandemya. Ang pandemic man gud karon, naghatag sa atoa og tumang kabalaka, kalibog,” saysay ni Trocio.
Sa datos sa Department of Health (DOH) as of 2021, anaa sa 3.6 million ka mga Pinoy ang nagsagubang sa mental health issues ning panahon sa pandemya.
Sumala ni Frances Prescilla Cuevas, chief health program officer sa DOH’s Disease Prevention and Control Bureau, 1.14 million niini nag-agi og depression, kapin 800,000 ang namroblema sa alcohol-use disorders, samtang 520,000 ka mga pinoy ang na-diagnose sa bipolar disorder.
Sa padayong pakighinabi kang Psychologist Trocio, maobserbahan pa gihapon ang pandemic fatigue apan mas ubos na ang mga kaso niini itandi sa unang tuig sa pandemya.
“Naa pay pandemic fatigue. Kung muingon ta og fatigue mao nang overly tired, makabati ta og di kaayo maayo sa paminaw. Kung ikumpara sa miaging tuig ug karon, medyo luag na man ta karon, naa siya apan di na kaayo ingon ana ka taas kay remember ang sense of fatigue sa pandemic nag-ugat sa restrictions… limited ang movement, maoy naghatag og kabalaka,” dugang ni Trocio.
Sa ikaduhang tuig sa pandemya, giingong nakakat-on na ang pinoy nga i-prayoridad ang well-being ug mental health.
Kini subay sa datos sa Coursera, Inc., usa sa world’s largest online learning platforms.
Dugang niini, mitaas ngadto sa 151% ang datos sa mga Pinoy nga naga-pamalit ug nagapangita og mental health-related items sama sa essential oils, scented candles.
Gawas niana, namatikdan usab karon sa social media ang caption sa post nga mao ang #MENTALHEALTHBREAK diin sagad niini mao ang pag adto sa mga lugar nga makapahuway sa pisikal ug mental nga mga aspesto ingon man makaginhawa uban sab ang mga higala ug pamilya.
Subay niini, nakaingon si Trocio nga dili negatibo tanan ang hatod sa pandemya, duna usab mga positibo sama sa health & safety, paggamit sa internet, ingon man ang bonding sab sa pamilya tungod sa COVID restrictions diin mas nahugot pa ang relasyon sa matag pamilya ning panahona.
Bisan pa man sa mga epekto sa pandemya sama sa nawad-an og minahal sa kinabuhi, kawad-on tungod sa lisod nga panginabuhian, ug uban pang mga suliran, mas maayo gihapon nga magpabiling positibo ang panglantaw sa kinabuhi sumala sa nasangpit nga Psychologist.
“Nature man na sa tao nga negative. Kung usa ka tawo positibo iyang panglantaw sa iyang kinabuhi, positibo iyang disposition sa mga panghitabo, dali ra ang sense of acceptance, undestanding ug pagdawat sa panghitabo. Magsugod ni siya (positibo) sa atong panghuna-huna,” gisugilon ni Trocio.
Wala gayu’y kasiguraduhan og kanus-a mahuman ning pandemya apan usa sa mga sigurado, mao ang dunay paglaum.
Paglaum nga muabot ang panahon, mamaayo kita sa atong mga gibating kasakit sa kasing-kasing karon, sakit sa pisikal, problema sa pinansyal ug mental, kulang sa spiritwal, ug uban pang aspeto sa kinabuhi.
Atong sugaton ang bag-ong tuig, tuig 2022 nga puno sa positibo nga panglantaw ug puno sa gugma ilabi na sa gugma sa atong Ginoo.
Salig lang ta ug atong huptan ang usa sa daghang saad sa Diyos nga mao ang Isaias 40: 28-31 “Ang GINOO mao ang Dios nga walay kataposan; siya maoy nagbuhat sa tibuok kalibotan. Dili siya maluya o kapuyan, ug dili matukib ang iyang kahibalo.Hatagan niyag gahom ang ‘huyang, ug ang walay umoy hatagan niyag kusog. Bisan ang mga batan-on maluya ug kapuyan ug kabsag umoy; apan kadtong mosalig sa GINOO makabaton ug bag-ong kusog; manglupad sila daw agila, managan sila ug dili kapuyan, manlakaw ug dili maluya.”
RadyoMaN Renz Barbarona
