PROPERTY RIGHTS, PART 2: RIGHT OF WAY – Ini an Ley Series w/ Atty. Angel R. Ojastro III

Good morning po mga listeners, Magkakairibahan po kita giraray sa saro pang segment kan INI AN LEY. May God grant us the wisdom na mas maintindihan ang mga bagay na maribong sa satong buhay.
Totokaron ta po poon ngonian ang kahapotan kan sarong texter tungkol sa RIGHT OF WAY. Basahon ta po ang text nya:
“Pakihapot man po ki Atty. Angel ang tungkol sa right of way.”
Magayon po pag-orolayan ini. Taano po?
Saro po ini sa mga dakulang issues sa mga magkataraid na daga, mga neighbors, an relasyon sa kataid apektado, nagkakarasohan, nagkukurologan; sa mga subdivisions, saro man po ining dakulang issue lalo na kung ang concern iyo ang access kan publiko sa mga tinampo sa laog kaini; sa mga obras publicas halimbawa kan DPWH; sa mga power lines projects kan electric cooperatives asin NGCP, nangangaipo man ning right of way, ang NGCP nagsabi na ang mga power blackouts mangyayari pirmi lalo pag ang landowners padagos na mataranom asin maconstruhir ning mga structures sa laog kan right-of-way clearances asin nagdedemand halangkaw na kantidad bago tugutan ang NGCP maka-access sa saindang pribadong daga; sa mga informal settlers, lalo po sa mga syudad, sa Metro Manila, sa Naga, ang ribo-ribong mga pobreng pamilya yaon sa right of way kataid kan mga salog asin mga tinampo; ang milyun-milyong mga paraoma dai makakalaog sa saindang inooma para makaproducir kan mga kinokunsumo ta kung dai sinda right of way sa mga nasa dagang nakapalibot sainda.
Ano po ang right of way?
Sabi po sa Civil Code (Art. 649). Ang maysadiri, o sisay man na dahil sa derecho sa daga, puede mag cultivar o maggamit ning daga, na napapalibutan ning ibang daga man na sadiri ning ibang tao asin mayo ning sufisyenteng luwasan pasiring sa pampublikong tinampo, may derecho na maghagad ning maaagihan sa paagi kan kataid na daga, matapos mabayaran ang maninigong halaga.
Pano po pigdedeterminar ang bayad sa right of way?
Para sa mga permanenteng right of way ang bayad iyo ang valor mismo kan sukol kan daga para sa right of way plus dagdag pa ang bayad sa danyos na maki-crear kaini sa aagihang daga (servient estate).
Para sa mga nag-ooma asin kaipuhan ang agihan pasiring sa oma, ang bayad sa right of way iyo an valor kan danyos na sasapohon kan may sadiri kan aagihang daga. Ang right of way dai po mahahagad bilang derecho kung ang pagkaka isolate o pagkakakulong kan nasa laog na daga dahil man sana sa kagibohan kan may sadiri kaini.
Sa madaling pag-intindi, ang right of way sarong privilehiyo kung sain ang mga taong kaipuhan maka access sa laogan na daga tinutugutan makaagi sa daga kan iba, suficiente sa pangangaipo lang asin si pinakamadali pasiring sa pinakaharaning public road.
Ano po ang mga rekisitos para makahagad ning right of way?
1. ang daga napapalibotan kan daga na sadiri kan iba, asin mayo ning sufienteng agihan pasiring sa public highway. Ang pagdeterminar po kan kasuficientehan kan sukol madepende sa nangangaipo. Uliton ko po, pangangaipo po ang sukol asin bako si kagustuhan lang o luho o pride kan naghahagad kan right of way.
2. Ang lokasyon kaini dapat sa parte na pinakadikit ang abala o istorbo sa aagihang daga, kung sain pinakahalipot ang distancia hali sa nangangaipong daga pasiring sa public highway
3. Dapat may bayad sa maysadiri kan aagihang daga – bako pa po ini barakalan kan daga na matatransfer ang ownership, ini po bayad lang sa pag gamit.
4. Ang pagkakapalaog kan nangangaipong daga sa tahaw kan kadagaan kan iba bako dahil sa sadiring kagibohan kan naghahagad right of way kundi dahil nagkataon na nasa laogan lang ang daga.
Igwa pong duwang klaseng RIGHT OF WAY, ano-ano po ini?
1. igwa pong private right of way 2. Igwang public right of way.
Ang enot ko pong natokar base sa Civil Code iyo ang private right of way.
Ano po ang PUBLIC right of way?
Ini po si mga pig-iimponir kan ley para sa pag gamit kan publiko, halimbawa:
1. EASEMENT sa may salog kung sain ang kapantay na parte kan daga sa river bank na may sukol na 3 meters ang lakbang sa mga urban areas, 20 meters sa agricultural areas, asin 40 meters sa mga forest areas. Sabi po yan sa Article 51 kan Water Code.
2. May iba pang sitwasyon ning public right of way.
Ano po ang sukol kan right of way dai na mababago?
Sabi po sa Art. 651 kan Civil Code, ang lakbang kaini dapat suficiente sa pangangaipo kan nasa laog na daga kaya puedeng bagohon from time to time. Derecho kan nangangaipo kaini ang hagadon ang pagbabago.
Sa sitwasyon po na nagbabakal ning daga, o nakikiribay, o sa mga kaso ning partition o barangaan kabali na sa mga minana sa magurang, pano po kung ang nabakal o nakua mong daga napapalibotan kan mga daga man sana kan nagpabakal, nakiribay o co-owner mo?
Sabi po sa Civil Code, sa Art. 652, obligado ang nagpabakal, nakiribay o co-owner mong nakapalibot saimo na magtao ning right of way na mayo bayad.
Pero sa kaso pong donasyon na daga, asin ang nagdonar nakapalibot man ang iba pang daga sa naidonar, ang nagresibe ning donasyong daga kaipuhan bayaran ang donor para sa right of way.
Ano po ang rule kung ang daga kan nagpapabakal isolated pasiring sa highway?
Dai ka na kaipuhan magbayad pa ning separadong bayad para sa right of way, ta ang bayad sa right of way kabali na po dapat sa purchase price kan binabakal mong daga.
Ano po ang obligasyon ta sa daga na right of way na?
Sabi po sa Civil Code, kung permanente na ang klase kan right of way, ang anumang pagmintina o repair kaini sagot na kan nangaipo sa right of way, asin sa real property tax, ma-share po kita sa pagbayad kaini in proportion sa sukol kan gamit na right of way.
Kung dai po magkaintindihan ang mga lado sa right of way issues, sain po kamo puede magdolok para pag-olayan ini?
Puede po kamo magdolok sa barangay kung sain nakamogtak ang daga na pinag-oorolayan. Ma undergo po kamo ning mediation, conciliation o arbitration process base sa Katarungang Pambarangay uyon sa Local Government Code.
An ultimo po na puede magresolvar kan issue iyo ang husgado. Kaipuhan na po nindo kaini ning abogado.
Kaya tip po ini sa mga nakabakal o mabakal ning daga: pirming sigurohon na igwang road right of way sa saindong babakalon. Maheheling po nindo ini sa actual na pag inspection nindo sa daga, I-Check man sa titulo kung may nakasurat sa technical description na may kataid o linderos na road lot, road, o street. Ang surveyor nindo makakasabi man kaini saindo. Dakul po sato gusot makabakal ning baratong daga, usually ini po mga agricultural ang classification. Kadaklan sa agricultural lands pag pig subdivide sa saradit na portion dai na nakakatao ning tinampo sa subdivision plan. Sigurohon na igwang access sa dagang babakalon otherwise, maoobligar kan magbayad para sa right of way o magbakal pa kadagdagang daga na maserbing tinampo mo palaog, usually mas mahal na po ang presyo to puersado kitang magbakal. Kung umabot po ini sa husgado, mas lalo na ang gastos ta sa pag kaso,, kulog payo pa.
Ayan po. Kun may mga kahaputan pa kamo, lalo na tungkol sa iba pang concerns sa right of way o access sa mga subdivisions, o sa right of way kan National Grid Corp, o kan mga informal settlers na yaon sa mga easements sa may salog, o sa mga linya kan CASURECO and iba pang electric cooperatives sa mga pribadong daga o kan mga LGUs na usually pig-eexpropriate, itext lang po nindo sa mga numbers kan DWNX. I-didiscuss ta po yan later ta dai na po kaya kan oras ta ngonian.
Bago po ako magpaaram, gusto ko pong ipagirumdom sa gabos na kung gusto tang mahali ang satong stress sa relasyon ta sa satong mga neighbors dahil sa right of way, siring man sa iba pang relationships sa ka-pamilya, komunidad asin gobyerno bilang siyudadano, dapat igwa kitang RIGHT OF WAY pasiring sa Diyos. Saiya po ang RIGHT WAY, mayo sato. Dai po paandaron ang satong pride, selfishness o pagkamaimot, selos, o pagiging mapang-api sa kapwa. Padanayon ta lang ang pagtatarabangan which is more healthy para sa gabos, physically and financially.
Daog ang gabos pag may iriwal.
Sabi po sa Bible sa –
Proverbs 12:15: The way of a fool is right in his own eyes, But a wise man is he who listens to counsel.
And sa John 14:6 – “Jesus saith unto him, I am the way, the truth, and the life: no man cometh unto the Father, but by me.”
Ini po si Atty. Angel Ojastro III
Aramon an saindong derecho, INI AN LEY!!!