Diyos marhay na aga po. Sa giraray mauran ang satong pagkaaga, pasiguro po pirmi ning payong o kapote, more importantly, magpasiguro sa good health ta, try to eat healthy and balanced diet, less sugar, less carbohydrates, more on vegetables and fruits dawa po Christmas season. We can change our party habits during these holidays, imbes na lechon siguro puede man iba-ibang veggie salads nalang. Lets all have a Merry Christmas and a stroke-free New Year. Good morning man po palan kina Engry Boyet Tria saka sa saiyang misis na si Delia Brazil-Tria, si Kuya Boyet saka si Ate Del kan Bula mga close friends ta po, siring man sa entire Brazil family dyan.
Ngonian na aldaw satong totokaron ang text na pinadara sato, basahon ta:
“Hapot ko lang tabi kay Atty. Ojastro, ano legal ba sa sarong LGU Municipal magkolekta double taxes sa municipal property na residential lot na nagbuwis ka na ngani kan lote sisingilon ka pa rental kan kaparehong residential lot? Kun bawal, ano po pwede kasuhan an municipal treasury, o empleyado? Salamat na maray… – 09334331485”
Importanteng pag-orolayan ta ang real property taxation, taano po?
Enot, ma due na naman ang bayad ta sa mga real properties. Ang Real Property Tax sa kada taon nagiging demandable sa paglaog kan January 1. Ikaduwa, ang real property tax iyo po ang saros a mayor na source ning pondo kan mga LGUs na ginagamit sa mga pampublikong serbisyo sato saka sa iba pang operations kan LGU.
Aram ta na man po kung ano ang real property tax o “amilyar:, pero emphasize ta lang po na ini ma apply bako lang sa daga, sa building o improvements na itinogdok sa daga kundi kabali man ang mga nakafix na machineries.
While halos gabos po kita liable sa amilyar taun-taon, igwa man ning mga exempted sa buwis na ini. Arin po ang mga yan?
Sabi sa ley, exempted po ang mga real properties na sadiri kan gobyerno asin gamit mismo kan gobyerno dai pinapagamit sa pribado; exempted man ang mga charitable institutions, mga simbahan, mga cooperatives; exempted man ang mga real properties na gamit sa pag supply ning tubig saka electricity, exempted man ang mga equipment para sa pollution control saka para sa environmental protection.
Sisay po ang dapat magbayad kan real property tax?
Sa ley manongod sa real estate taxation, ang buwis dapat bayaran kan persona na may actual na gamit o may beneficial na gamit saka nag-ookupa kan real property dawa sisay pa ang maysadiri. Sabi kan Supreme Court sa kasong Province of Nueva Ecija v. Imperial Mining Co., Inc., saka sa iba pang mga kasong nadesisyunan, ang Actual Use kan Real Property iyo ang basis sa assessment kan tax, regardless kung sain ang location kaini asin dawa sisay pa ang nag gagamit kaini na taxable person.
Ano po ang dapat gibohon kung may duda sa validity sap ag imponir kan real property tax?
Sabi kan Supreme Court, ang taxpayer na actual o may beneficial na gamit kan property na inookupa nya dapat magbayad man giraray kan pig assess na tax pero under protest. Boot sabihon, dapat nakasurat po ang saimong pagprotesta, may porma man kaiyan sa oficina kan municipal treasurer, iparesibe mo sa treasurer’s office, dai po puede na verbal lang ang saimong pagprotesta.
Pano po kung ang nagpabakal kan property ang gobyerno mismo na tax exempt, halimbawa nabakal mo ini sa GSIS, ano po liable ka man sa real property tax?
Iyo po. May saro pang kaso na pinagdesisyunan ang Supreme Court, ang City of Baguio v. Busuego nap ag inokupa mon a ang nabakal mong property hali sa gobyerno, ika na ang liable sa pagbayad kan buwis dawa dai mo pa napapagadohan ang purchase price dawa contract to sell palang ang yaon saindo. It is the user of the property who bears the tax sabi kan Supreme Court. Iyo man po yan si mga naging legal opinions ko kaito kan ako pa ang City Legal Office kan Naga kan panahon ni Mayor Jesse Robredo.
Sain po kita mabayad kan real property tax? Sa City or municipal treasurer’s office kan lugar kung sain yaon ang saimong property o inookupang property.
Nuarin po dapat magbayad?
Kung pinili mo po magbayad ning amilyar para sa bilog na nakaaging taon, puede mo ini bayadan bago mag January 31. Kung magbayad ka po ning advance kan basic RPT saka kan additional tax para sa Special Education Fund (SEF), ang sanggunian puede magtao ning discount na dai malagpas sa twenty percent (20%) kan annual tax due. Kung mabayad ka by installments, ang apat na quarterly installments, bot sabihon kan quarterly kada ikatolong bulan, ma due on or before kan huring aldaw kan ikatolong bulan, boot sabihon ang quarterly installment ma due sa March 31, June 30, September 30, saka December 31.
Ano po ang puedeng mangyari kung dai kita makabayad ning buwis sa tamang oras na pinili ta?
Igwa po ning interest at the rate of two percent (2%) kada bulan ang iimponir sato sa unpaid na halaga kan buwis, hasta mabayadan gabos. Ang maximum na numero ning bulan kung sain dapat ta bayaran ang unpaid taxes is thirty-six (36) months, boot sabihon, pag pinaabot ta sa 36 months ang dai pagbayad, ang maximum interest rate na iimponir sato kan LGU is seventy-two percent (72%). Igwa pa pong ibang puede gibohon ang LGU base sa Section 258, LGC: puede i-levy o kuanon kan LGU ang property mo sa paagi ning pag padara saimo ning warrant of levy bago o sabay sa pagfile ning civil case sa collection of the delinquent tax.” Puede ipa-auction ang daga mo para sa buwis mo.
Pano po kinocompute ang real property tax?
Iyo po ini ang formula: RPT = RPT Rate x Assessed Value
Ano po ang mga RPT rates?
Depende po sa sanggunian pero sa Local Government Code ang maximum na rate kaini iyo ang minasunod:
Coverage RPT rate Cities and Municipalities within Metro Manila 2% Provinces 1%
Boot sabihon, kita sa Naga, maximum na 1% ang Real property tax rate. I-multiply ta ini kan assessed value kan satong daga o building o harong, iyo yan ang satong real property tax. Ang ley nagtutugot man kan pag imponir kan Special Education Fund (SEF) na 1% in addition sa basic RPT. Kung ang saimong daga idle, boot sabihon dai mo ginagamit, tiwangwang, ang LGU puede pa magcharge ning dagdag na buwis na maximum idle land tax of 5% kan assessed value of the property. Bukod po dyan, puede pa mag collect ang LGU ning inaapod na special assessment para marecover at least 60% kan inaapod na public investment na nakabenepisyo sa saimong daga, halimbawa, kung ang daga mo dati harayo sa tinampo, nagpagibo ang LGU ning tinampo sa gilid kan daga mo na nakapalangkaw kan commercial value o mas naging magian saimo ang pagtransport kan mga agricultural products mo, puede kan singilon dagdag bayad on top sa basic na amilyar.
Sa assessed value man po kan saindong properties, may separadong computation po kayan depende sa klasipikasyon kan satong daga kun residential, agri, commercial, timber, hospital etc, asin kung sain ang location, ang assessment levels po depende na sa LGU igwa sana ning maximum levels na pig aalaw kan Local government Code.
Balikan ta po ang hapot kan texter. Malinaw po sa text na sadiri kan munisipyo ang daga na inookupar nya, ta sabi nya municipal property ini, malinaw man na sya ang naka okupar kaini. Ano po may sala ang LGU kung nagsingil na ning real property tax tapos nagsingil pa para sa renta sa dagang sadiri kan munisipyo?
Depende po. Ang buwis po suhay man sa issue kan renta. Sa nasabi ko subago, ang buwis magiging demandable sa sisay man na taxable na persona na nag ookupar kan sarong daga dawa yan sadiri kan gobyerno pero kung gamit kan pribadong tao, ang pribadong tao mabayad buwis. Ang renta po bakong buwis, ang “Rental” payment kantidad na binabayaran sa maysadiri kan property para sa pag gamit o pag occupy kan property, ang renta consequence o resulta kan kontrata sa pag gamit kan property, ang kontrata puedeng dahil may kasuratan, mayong kasuratan pero pinag-establisir kan ley, o mayong kasuratan pero may inaapod na implied agreement ang mga lado. Ang real property tax sarong akto kan gobyerno bako dahil sa kontrata kundi pag imponir kan gobyerno sa pribilehiyong makagamit ning property para maka raise ang gobyerno ning pondo sa pagtao ning basic services sa mga tao. Ang private ownership ta po kaya igwang inaapod na social responsibility sabi sa constitution ta. Igwa kitang responsibilidad na magkontribwir sa kagabsan habang pig eenjoy ta ang benepisyo ning properties. Sabi po sa Constitution, the use of property bears a social function.
Sa satong texter, siguro po maintindihan ta muna sa LGU kung ang pagsingil saimo pinagsugo man nanggad kan Sanggunian o kan mayor ta kung mayo po ning legal na otoridad halimbawa mayo ning resolution o ordinance manongod dyan, o mayo ning written directive sa treasurer’s office hali sa mga namamayo kan LGU para magsingil saimo kan renta, baka po may ground ka para questionon ang pagsingilkan renta. Bako dahil nagbayad ka na ning buwis, kundi dahil baka mayo ning authority ang empleyadong nagkua saimo ning kwarta para magsingil ning renta.
Ayan po. Kung may mga hapot kamo, magtext or call lang sa numbers kan DWNX.
Bago po ako magpaaram, gusto ta pong ipagirumdom sa gabos na ang tamang pagbayad kan buwis sa gobyerno sarong kasuguan kan Diyos. Sabi sa bible sa –
Romans 13:6-7 For because of this you also pay taxes, for the authorities are ministers of God, attending to this very thing. Pay to all what is owed to them: taxes to whom taxes are owed, revenue to whom revenue is owed, respect to whom respect is owed, honor to whom honor is owed.
Ini po si Atty. Angel Ojastro III
Aramon an saindong derecho, INI AN LEY!!!
