Dios Marhay na aldaw po saindo gabos. Mayo po kitang barangay elections kaya relax lang po kita dyan sa mga barangay. Pangadyi ko po an good health and safety kan gabos, special mention ko an marhay na pagtatarabangan kan mga maysadiring daga asin kan mga informal settlers lalo na sa Naga.
Totokaron ta po ngonian ang tungkol sa mga derechos kan landowners in relasyon sa mga nakaokupang informal settlers, base po sa request kan sarong texter. Basahon ta po ang text nya:
“Sana madiscuss din ni Atty. ang mga squatters sa Naga, herak man kan may sadiri kan daga, iyo nagpagal, pero dai nagagamit an propriedad, masakit pahalion si mga squatters.”
Importante po ining pag-orolayan. Taano po? Around 1.2 millioin families ang informal settlers sa Pilipinas. Sa naga na sana, along PNR areas, dakul ang numero kan mga informal settlers. Sa pag-uswag kan ciudad, nagdadakul man ang bilang ninda dahil sa mga oportunidad.
Bako pong bago sato ang problema sa mga inaapod kan iba na squatters o informal settlers. Taano po?
Puon pa kan 1940s, o earlier pa. Dahil pagkatapos kan World War II, dakul na war victims nagtogdok ning temporaryog mga harong sa baybayon kan Manila Bay sa Intramuros asin Tondo, Manila. Ini mga lugar na para kuta sa expansion kan Port of Manila.
Kundi, dawa na ngani natapos na ang giyera, nagi ng dakulang challenge ang informal settlers, lalo sa Metro Manila saka sa mga ciudad.
While dai tama ang pag squat asin dakul ang professional squatters, bako pirming kasalan kan mga informal settlers an saindang kondisyon, asin ini nakakapagpakulog lalo kan payo kan landowners. Taano po?
Datirati, ang squatting sa anumang dahilan sarong aktong criminal. Ang squatting nangyayari usually pag mayong presencia o pigtolerate kan landowner. Bilang sarong landowner, may derecho ka na gamiton o pakinabangan an saimong pagsasadiri, asin pahalion an sisay man na illegal na nag-ookupa. Yaon po iyan sa satong Civil Code.
Kundi, igwa man po ning ley na nagtatao sa bakong mga professional squatter ning mga derechos asin kung aram ta ang circumstances kan pag okupa ninda, halimbawa, kung dahil talaga sa sobrang pagtios asin mayo na man madumanan, o mga biktima ning kalamidad, iyang kaaraman sa kawsa makakatabang para mapadali an mga dapat gibohon kan maysadiri.
Also, sabi po sa Republic Act No. 7279, o ang Urban Development and Housing Act, ang mga individuals o grupo na maokupa na mayong permiso kan, na igwa man sana sufficient income para sa legitimate housing, puede pa man masabi na “professional squatters” asin may penalidad dyan. Pareho man sa mga dati ng na awardan ning home lots or housing units kan gobierno pero ipinabakal, pinarentahan o pigtransfer sa iba. Tapos nag okupa giraray ning ibang daga sa ciudad.
Sa mga sitwasyon na ini, puede pahalion kan maysadiri an professional squatters, asin may criminal penalty po na 6 years o multa na dai malagpas sa P100,000.
Pano po si bakong mga professional squatters, itong mga talagang pobre asin Homeless na yaon sa saimong daga?
An pagpa relocate sainda kaipuhan an naiibang paagi asin totoo po na medyo haloy ang proseso. Although puede man sindang file-an ning ejectment case sa husgado.
Tano po ta nasabi ko medyo may proseso ini? Dahil igwang mga mandatory provisions sa ley na dapat muna sunudon bago sinda mapahali. Nasa Section 28 ini kan RA 7279, asin kinakaipuhan an maigot na tabang kan gobyerno, lalo na ang LGUs, dawa pa po igwa ng court order para sinda mapahali.
Ano po ang mga puedeng gibohon pa kan landowners, bukod sa pagkaso na usually haloy na proseso?
Sabi po sa ley, sa RA 72779, puede ang landowners makipag partner sa gobyernong local o national para masolusyonan tolos an problema. Igwa po ning mga socialized housing programs ang gobyerno halimbawa na sana ang ahensya na Social Housing Finance Corporation. Igwa po sinda ning Community Mortgage Program kung sain ang landowner puede i-offer sa mga nakaokupang informal settlers ang daga na masadiri na man kan settlers sa halagang pag-uuyunan ninda. Ang ahensyang ini iyo po an ma advance kan bayad kan halaga kan daga, asin kokolektahon na sana ang ibinayad na ini sa landowner sa mga settlers man, hulugan, usually, sa laog kan 25 years. Mas pinadali na po ngonian ang prosesong ini dahil igwa na pong technical assistance na itinatao ang SHFC kabali na ang pagbilog kan organisasyon kan informal settlers para mas madali ang orolay. Para po sa kumpletong requirements asin detalye, magdyan po kamo sa oficina kan SHFC sa ibaba kan JMR Coliseum.
Ang partnership na ini matao po sa landowners ning mga privileges, like tax exemptions and tax credits sa pagparticipate sa socialized housing project na ini.
Kung sakali na igwa ng court order for eviction/ejectment kundi nakabinbin pa sa pag apela sa mas halangkaw na husgado na usually taon ang binibilang, ano man po ang puedeng win-win solution sa ley?
Kung at this time gusto man kan maysadiri ipabakal na sana sa informal settlers an daga sa halagang gusto nya, puede man po kamo giraray magdolok sa SHFC, lalo na ang mga informal settlers, asin mas maray kung kabali ang LGU, para ma avail ang express lane kung sain sa laog lang ning 30 days upon submission kan kumpletong documents sa SHFC, kabali na ang guarantee kan LGU, makukua na tolos ang kabayadan sa saimong daga.
Igwa pa pong ibang mga paagi an sinasabi sa ley para po maresolberan ang problema sa informal settlers. Ano po ang mga ini?
Puede po kamo mag agree na mag land sharing kung sain ang informal settlers mahali sa ibang parte kan daga, mareblocking, para magamit kan maysadiri ang mas importanteng parte para sa commercial development, asin ang iistaran kan settlers gigibohon halimbawa na MRB para ma accommodate an kadaklan sainda sa mas sadit na lugar, asin ang daga na iistaran ninda puede man giraray i-apply sa SHFC na bayaran sa maysadiri under sa CMP. O puede man na ang LGU ang magbakal asin ang settlers huhulugan na sana sa LGU ang halaga.
Sa ley itinutugot man pa ang land swapping or pagriribay ning daga between kan landowner asin kan LGU or kan national agency, riribayan ang inookupa kan settlers ning daga ning gobyerno na pareho ang halaga, na mas magagamit kan landowner, puedeng dai na pahalion ang mga settlers.
Igwa man po ning expropriation proceedings, o pagkua kan gobyerno kan daga, sa paagi kan husgado, para sa paharong sa mga settlers sa daga mismo kan landowners, babayaran ang owner sa halaga kan daga sa valor at the time na actual na pigposisyunan kan LGU an daga. Medyo masalimuot po ang prosesong ini, pero puede gibohon as a last resort.
Dakol pa po kitang gustong tokaron tungkol sa bagay na ini pero kulang po kita sa panahon, tatawan ta po ini ning mas pang atensyon sa masunod na mga aldaw. Lalo na po ta kita digdi sa naga, ang daga mas nagiging kaipuhan na dahil sa mga development projects, gusto man kan landowners na mapakaray an saindang pagsasadiri para man sa saindang pamilya. And ang satong mga pobreng kahimanwa, ang mga informal settlers, naghahanap man ning mga oportunidad sa syudad para man mabuhay ning tama, mapaklase an mga aki, para man sa saindang pamilya. Digdi po dapat maglaog ning husay ang gobyerno, lalo na ang local government, sa pagsulong sa balanseng interes kan landowners asin kan informal settlers. Kan panahon po ni Mayor Jesse Robredo, igwa kaining mga tri-partite arrangements kaya mas napapadali ang paghusay kan conflicts kan mga stakeholders.
Dai po rekomendado na puersahang pahalion ang mga informal settlers. Dahil mas dakul po ang complikasyong legal, pisikal asin financial. Tutuo na kaipuhang konsultahon ang mga informal settlers bago sinda mapahali, pero pagiromdom man po sa mga informal settlers na ang dai ta pagtao ning consent sa paghali bako boot sabihon na dai kita puede mapahali sa paagi ning mga legal na proseso. does not mean that they have to give consent before leaving; they are still required to leave the property that you legally own.
Finally, an sarong landowner dai man po required kan ley na magtao ning bayad o compensation sa informal settlers or squatters sa pagpahali sainda. Pero mayo man po ning ley na mapugol saindo na magtao ning financial assistance. Giromdomon man po, na sa pagkompli ta sa ley, asin pagrespeto sa derechos kan iba, may mga oportunidad na puedeng makua. Mapoprotehiran ta an satong properties, at the same time, makakatabang pa kita sa mga underprivileged settlers sa paagi kan tamang assistensya kan gobyerno. Totoo po na dakul na beses na dai man nagkokooperar an settlers asin an gobyerno, pero igwa pong mga puedeng magtabang pa saindo. Uliton ko po, puede kamong magdolok sa sakong oficina para matawan nin giya sa mga dapat gibohon. Bilang dating Secretary General kan Housing and Urban Development and Coordinating Council na may pinakamandato sa mga bagay na ini, matatabangan ko po kamo.
Bago ako magpaaram, pagiromdom lang po sa gabos, na ang pagtabang asin pag-aling sa kapwa sarong kasuguan kan Mahal na Diyos. Sabi sa –
Deuteronomy 15:11 – For the poor shall never cease out of the land: therefore I command thee, saying, Thou shalt open thine hand wide unto thy brother, to thy poor, and to thy needy, in thy land. Ini po si Atty. Angel Ojastro III
