Dios Marhay na aldaw po saindo gabos. Special mention ta po ngonian an satong mga katugangan na PWDs or persons with disabilities and their families. Giromdomon ta po today an sinasabi sa Bible sa:
Leviticus 19:14 – Thou shalt not curse the deaf, nor put a stumbling block before the blind, but shalt fear thy God: I [am] the LORD.
Ngonian na aldaw, totokaron ta ang tungkol sa mga derechos kan PWDs, base po sa request kan sarong texter. Basahon ko po ang text nya:
“Pwede po maaraman kay “Leyman” Atty. Angel Ojastro an basic rights and services para sa mga Persons W/ Disability?”
Napapanahon po ang hapot, dahil harani na po ang International day of persons with disabilities sa December 3.
Importante po ining pag-orolayan. Taano po? Igwang estimated 1.2 million PWDs sa Philippines pero only around 50,0000 PWD cardholders ang nagtitake advantage kan mga benefits. Dai po kabali sa bilang na ini ang mga may mental health issues, dahil kabali man po ang mga may mental health concerns sa category na PWD. Tungkol po sa may mga mental health disorders – • 1 in 5 adult Filipinos igwang ‘psychiatric disorders’ • Igwang average of 88 reported cases of mental illness per 100,000 Filipinos. • 17 to 20% kan satong adult population igwa ‘psychiatric disorders’ and 10 to 15 % kan kaakian edad 5 to 15 igwang mental problems.
Naglalangkaw pa po ang bilang kan mga disabilities na ini dahil sa palalang sitwasyon sa satong nasyon.
Ano po ang definition kan PWD? Sabi kan RA 7277 o Magna Carta for PWDs, ang disabled persons iyo an mga nagsasapo ning restriction sa saindang naiibang abilidad, resulta kan mental, physical or sensory impairment, para makagibo ning mga aktibidad sa manerang konsideradong normal para sa sarong tao.
Igwa pong mga derechos an mga PWDs u Enot, sa Article XIII, Section 11 kan Constitution, igwang derecho na matawan priority ang PWDs sa health, social services and affordability kan essential goods and services and matawan free medical care lalo sa mga pobre sainda.
Sa employment, ano an saindang derecho? • Gabos na government agencies, offices or corporations dapat mag reserve ning at least 1% kan gabos na positions for qualified PWDs • Ang private corporations na sobra sa 100 employees are encouraged na magreserba ning at least 1% of all positions for qualified PWDs.
Sa edukasyon, ano an derecho kan PWD? Sabi sa ley, ang gobierno dapat magtao ning tamang access sa kalidad na education saka tamang oportunidad to develop their skills. An edukasyon dapat accessible sa gabos na PWDs. Dai dapat sayumahan kan arin man na eskwelahan an PWD sa anuman na kurso dahil lang sa saiyang disability, asin matawan ning tamang pasilidad kabali na sa class schedules, PE requirements asin iba pa. kabali man digdi ang financial assistance sa saindang pagklase like scholarships, incentives asin iba pa.
Sa Accessibility kan buildings asin transportation, ano ang derechos kan PWDs? – Magcompli po ang gabos na building owners and establishments sa Accessiblity law, na barrier-free an saindong mga buildings or structures, magprovide ning rampa. – Ang PWDs may derecho magdrive ning mga behikulo, subject sa rules and regulations kan LTO ayon sa nature kan disability asin tamang adaptations or modifications sa behikulo. – Asistihan ta ang PWD sa mga pampublikong transportasyon, maging magian sainda ang pagsakay.
May derecho man po ang PWDs laban sa ano man na porma ning discrimination o pagdegrade sa saindang condition whether sa employment, sa schools, sa public facilities and transportation, etc.
Ano po ang derecho kan PWDs sa mga special benefits? entitled po sinda sa mga minasunod: 1. 20% discount and VAT exemption – hotels and similar lodging establishments – restaurants – recreation centers – theaters, cinema houses, concert hall, circuses carnivals, and other similar places of culture, leisure and amusement – medicine sa gabos na drugstores – medical and dental services, kabali na ang diagnostic and laboratory fees and professional fees of attending doctors sa gabos na private hospitals and medical facilities – sa eroplano and barko – public railways, skyways, saka PUVs – funeral and burial services for the death of the PWD
Note: VAT-exemption is on top of the 20 percent discount that PWD ID holders already enjoy.
Pano po kun may nalingawan kang bakalon pagkatapos palang mag-avail kan discounted purchases? kabali na itong mga bakalon sa parehong aldaw, iyan subject to VAT-exemption and 20 percent discount giraray.
Pano po kino-compute ang 20% discount saka ang VAT-exemption na 12% para makua ang total na kabawasan sa purchase kan sarong PWD?
Enoton muna po na ibawas kan commercial establishments, drugstores o restaurants ang VAT na 12% sa gross o original amount. Sa kakaluwasan na amount, saka po i-deduct ang 20% discount. Pareho lang po sa computation for senior citizens.
Kasuarin po nagkaigwa ning VAT-exemption ang PWDs? Puon po kan last December 2016, kan ang DSWD nag-issue na kan IRR kan RA 10754 (a law in effect since March 2016) na nag-grant exemption from VAT.
Igwa pa pong ibang discounts for PWDs? Igwa pa pong 5% discount sa mga – – basic necessities such as: rice, corn, bread, fresh or dried and canned fish and other marine products, fresh pork, beef and poultry meat, fresh eggs, fresh and processed milk, infant formula, fresh vegetables, root crops, coffee, sugar, cooking oil, salt, laundry soap, detergents, firewood, charcoal, candles and other commodities as may be classified by the Department of Trade and Industry (DTI) and the Department of Agriculture (DA) – prime commodities such as: fresh fruits, dried or processed or canned pork, beef and poultry, meat, dairy products not falling under basic necessities, noodles, onions, garlic, diapers, herbicides, poultry, swine and cattle feeds, veterinary products for poultry, swine and cattle feeds, veterinary products for poultry, swine and cattle, paper, school supplies, nipa shingle, plyboard, construction nails, batteries, electrical supplies, light bulbs, steel wire and other commodities that may be classified by the DTI and DA
Note: Para po sa 5% discount, dai maglagpas sa total na P1,300 kada semana ang barakalon.
Ano pa po ang ibang mga benefits kan PWDs? • express lanes in all commercial and government establishments • accessible biometrics registration and voting precincts • sa mga problemang legal, ang DoJ dapat mag-designate ning PWD-friendly public attorneys • P25,000-annual income tax deduction sa mga relatives hasta sa mga tiyo, tiya, pinsan, lolo o lola basta nasa fourth civil degree kadugo man o by affinity, na mismong nag-aataman o nag-aasiste and kaibahan sa harong kan PWD. • P15,000 worth of benefits to qualified PhilHealth members or dependents na nangangaipo ning artificial na leg, bitis o parte kan bitis
Pano po mag-avail kan mga benefits na ini? Ang PWD dapat igwang PWD ID asin iyong ipipresentar pirmi. Kung minor ang PWD, pano nya po i-aavail ang benefits? Bukod sa PWD ID kan aki, pirming darahon kan nagbabakal ang Persons with Disability Purchase Booklet, para ma-avail ang benefits.
Ang mga establisimiento required man na maglaag signages informing PWDs of their privileges and benefits.
Para po sa mga employers, ano man po ang makukua nindo kun ma-employ kamo ning PWDs either as regular employee, apprentice or learner,?
Sabi po sa ley, entitled kamo to additional deduction sa saindong gross income, equivalent sa 25% kan total amount na pasweldo sa PWDs, bawas sa income taxes.
Ano po an mangyayari sa mga dai masunod sa ley?
Ang sisay man na magviolate sa arin man sa mga derechos na ini kan PWDs, igwa pong criminal penalty, papagbayadon ning danyos perjuicios, asin puede kamo paimbestigaran sa Department of Justice sa paagi kan mga local na piskalya. An mga establishments puede man ireklamo sa local government asin puede maging basehan para suspendihon o kanselahon an saindong business permit. Ang schools puede ireklamo sa DepEd o CHED, an employers or prospective employers puede ireklamo sa DOLE. Ang hospitals or doctors or laboratories puede ireklamo sa DoH.
Dakul pa pong mga benefits an itinatao kan ley both para sa mga PWDs asin sa mga nagtatabang sa sainda, kulang po an satong oras sa ngonian para tokaron ini gabos.
Dawa pa po ngani dakul na ang mga marhay na provisions kan ley, dakul pa man po giraray ang mga problema tungkol digdi. May sarong insidente po ngani na dai pinalaog kan sarong mall an PWD asin saiyang ayam. May mga drugstores na dai man po giraray pa nagtatao kan VAT exemption privilege. Dakul pa man giraray mga PWDs an dai tultol na access sa pagrehistro asin pagboto kada eleksyon. Dakul sa mga establishments ta maski po sa naga an dai pa nagkocomply sa Accessibility law, mga mayong rampa, asin iba pang facilities maski mga schools. Pagtarabangan ta po ini.
Uuliton ko po, kabali sa mga PWDs an mga may mental health disorders.
Bago po ako magpaaram, pagiromdom lang po sa gabos, na ang pagtabang asin pag-aling sa mga mas nangangaipuhan sarong kasuguan kan Mahal na Diyos. Sabi sa –
Deuteronomy 15:11 – For the poor shall never cease out of the land: therefore I command thee, saying, Thou shalt open thine hand wide unto thy brother, to thy poor, and to thy needy, in thy land.
Ini po si Atty. Angel Ojastro III
Aramon an saindong derecho, INI AN LEY!!!
photocredit:JunGomezJr.
