Good morning po sa gabos na DWNX listeners. Paabotan ta po palan ning pasasalamat si Engr Joel Martin kan Naga City Solid Waste Management Office, suodma, pagkatapos kan satong pangapodan tungkol sa pagtambak ning basura sa may tongod kan harong mi, pirang minuto lang yaon na sya saka ang truck kan basura. Sana arog po kayan ang gabos na local officials ta. Aram ko si Engr Martin maaasahan ta kaibahan ko sya kaito sa City Hall kan ako City Legal Officer pa. Kundi saros a napagolayan mi ni Joel iyo ang kawaran ning disiplina kan nagkakapira sa satong mga kahimanwa na aram ng bawal mag-apon ning basura sa kung sain na sana, sige man lang sinda. May oras po baga saka tamang lugar sa pag-apon, dai ta ng ngani po baga inootob sa mga households ang tamang segregation bago pa iniluluwas sa harong ang basura. Dai ta po ibasol gabos sa ciudad, sa local government, ang kadaklan kan satong problema sa basura ta kita man mismo igwang partisipasyon sa pagcre-ar kaini. Naaanggotan ko na po pati ang Brgy Liboton officials dahil sa kagibohan kan nagkakapirang para-apon. Sa Barangay officials, may obligasyon man kita na makapaglaag ning tamang pasilidad na pagdadarhang enot ning basura kan mga tao arog kan materials recovery facility.
Ngonian na aga totokaron ta ang manongod sa age of criminal liability, o itong edad kung sain puede na mapenalaran ang sarong menor de edad. May text sato related dyan, basahon ta:
“Mahagad lang po advice kun ano dapat gibuhon. May pamangkin po ako lalaki, nasangkot po sa rape nin sarong nasa 30 plus na ang edad na may deperensiya ang isip. Kan nangyari po yan, gabos menor de edad. ang sabi nang-rape 3 sinda kairiba. Ang sabi kan pamangkin ko, si 2 niyang kaiba ang naggamit sa babae, si pamangkin ko ang naging look-out. Ngunyan po, ang nadiin si pamangkin ko ta iyo an mas matua sa 2, pero menor din po siya. Si 2 niyang kaiba ang sabi naareglo na ta pulis ang magurang. Si pamangkin ko dae pa. Ano po ang gibuhon mi para maayos ining problema mi? Sana po makaabot ining text ko kay Atty. Ojastro. Mahagad advice kun ano laban mi. Salamat po.”
Dai po kita matao ning ano man na specific legal advice sa nag text, ta malinaw po na may pending ng kaso, puedeng nasa piskalya o nasa husgado na, bawal tokaron ang merito kan actual pending cases lalo pag nasa husgado, igwa ning inaapod na SUB JUDICE rule, baka makaimpluwensya sa isip kan huwes ang public discussions o baka makatao ning salang impresyon asin mailaag sa malain na pagheling sa husgado kan publiko, dai dapat mawara ang respeto kan tao sa Sistema kan hudikatura bilang last resort sa pag interpreter asin pag enforsar kan satong mga derecho. Ikaduwa, garo po may abogado na ang saimong pamangkin ta yaon na ngani ang kaso, may ethics po kaming sinusunod bilang mga abogado sa bagay na yan, dai mi po puede pakiaraman ang advice kan saindong abogado, igwa na kamong attorney-client relationship, mas maray na ihapot nindo sa saindong abogado ang mga dapat gibohon sa kaso.
Ang importansya lang po sato kan text iyo na ang mapagiromdom kita kan ley mangongod sa age of criminal liability. Lalo na ta may dating nakapendienteng bill sa Kongreso para ibaba pa sa kinse anyos ang edad kung sain puede na makulong o mapadusahan ang mga menor de edad. Maray na sana ta dai nagtugot ang House Justice Subcomittee kan Kongreso na makapasa sa komite ninda ang proposal kan Duterte administration, dahil sa makusog na pagkontra kang manlain-lain na sector. Instead, si mga kongresista pigrecommend na langkawan ang penalty sa adults na magamit ning mga aki sa saindang krimen. Sa bagong version kan bill, binabago ang protocol o procidimiento kan mga otoridad pag nakadakop ning mga aki 15 years old and below, tolos sindang ituturnover sa local social welfare development officer, na iyo ang ma assess kung ibabalik sa magurang o guardians, kung ilalaag sa foster care o sa sarong youth care center arog kan Bahay Pagasa. Bago po ang mga proposed procedures na ini sa bill ta sa presenteng ley, ang aki dapat ibalik tolos sa parents or guardians.
Taano po ta importante para sato ang pag-oorolay sa bagay na ini?
Tutuo na dakul mga kaakian nagagamit kan mga criminal adults sa mga krimen. Pero imbes na gamitan ta po ning statistics ang issue, tawan ta ning lalawgon ang mga aking naiimbwelto sa krimen. Ini po ang istorya kan nagkakapira sa sainda na ngonian mga nasa bahay pag-asa na:
1. Sarong 16 years old, padakula kan saiyang Tito asin tita, hali sa trabaho sa saud, nag-uuli matanga na, pagal. Kan mahigda na, kukuanon na si solamenteng olonan nya, naheling si saiyang 7-year-old na pinsang babae na turog na. Sabi nya, “Matutulog na po ako noon mga alas-dose na. Kumuha lang po ako ng unan, nakita ko po siya nakahiga. Nakaramdam po ako ng talagang init ng katawan. Doon ko nagawa yung hindi po dapat,” nakakomitir sya ning statutory rape, o pag rape sa less than 12 years old na aki, pinakahalangkaw ang penalidad.
2. Saro man na 17-year old, akusado ngonian ning robbery in band kaiba ang duwa nyang tugang na mga mayor de edad na, gamit ang mga patarom, nanghabon ning mga kagamitan. An saindang modus operandi, maglukso sa mga trucks sa Metro Manila para habonon ang mga kargamento – kahon-kahon na mg akakanon, mga appliances, na saindang ipinapabakal. Sya naging shabu user since 13 years old, ang nakukua nyang kwarta sa paghabon iyo ang pinapambakal nya shabu. Nakaabot lang sya ning Grade 5. Sabi nya sa interview ta nasa Bahay Pag-asa na man, “Nagtatrapik po ako simula 12 years old, trabaho ko po maging ganun. Hanggang sa nakakita po at napasama po ako, nabarkada po. Ako po napapasama sa kanila hanggang sa naging trabaho ko na maging magnanakaw, naisip ko po siguro mas malaki kumita sa ganoon,”
3. Ang ika-tolong lalawgon iyo ang sarong 15-year old. Nakaistar sa slum area sa Manila, ngonian yaon na sa Yakap-Bata Holding Center. Sya saka tolo nyang amigo akusado ning murder sa pag badil gadan sa miembro kan karibal na gang. Sabi nya sa interview, “Magkaharap lang yung eskinita naming magkalabang gang, nakita namin sa dulo na nagvi-videoke sila. May pinapunta kaming isang bata, pinatingnan namin kung may mga babae. Bumalik po yung bata at sinabing walang babae. Nag-ano na kami ng oras kung kailan namin sila aanuhin (babarilin). Inikot-ikot namin at tiningnan kung may mga mainit sa lugar. So yun po, pagkadilim po mga 11 pm, dun po namin sila pinagbabaril,” “Masaya po kami. Syempre may bumagsak sa kanila eh. Nakaisa kami syempre kapusukan po namin noon”
Ini po nagkakapira lang sa ribo-ribong kaso ning mga inaapod na Children in conflict with the law o mga aki na may nakomitir na krimen.
Sabi sa kadakul na pag-aadal kan mga psychologists, igwa ning significanteng relasyon ang klase ning parenting sa juvenile delinquency. Igwa po ning naging pag-aadal man sa mga juveniles kan Davao City, ginibo kan Save the Children Foundation, ano po ang sabi?
Ang conclusion po sa mga case studies ninda duman sa Davao iyo na, halos gabos kan mga akin a dinara sa police stations dai nakatapos ning elementary schooling, mga hali sa darakula asin pobreng families. Sinda man ang mga aki na most likely napapaduman/nabubuhay na sa mga tinampo, halos gabos naglayas sa mga harong ninda para makadulag sa domestic violence sa harong, sa domestic abuse and exploitation sa laog man sana kan mga pamilya; ang iba para makapaghanapbuhay para sa saindang pamilya; ang iba man para makahanap ning sense of belongingness sa mga barkada, belongingness na dai man nakukua sa pamilya o sa komunidad.
Ano po ang sinasabi kan satong Constitution sa bagay na ini?
Magayon po ang provision kan presenteng Constitution ta, n asana dai na ribayan pa.
Sabi sa Article 2, SECTION 13. Ang Estado o gobyerno pigrerekonosir ang importanteng role kan youth sa pagbilog, pagdevelop kan satong nasyon, asing ang Estado dapat magpromote asin magprotehir kan physical, moral, spiritual, intellectual, asin social well-being kan mga kaakian. Xxx
Sabi man sa Article XV, SECTION 3 kan Constitution, ang Estado o gobyerno dapat depensahan ang derecho kan mga akin a matawan asistensya, kabali ang tamang pag-ataman asin nutrition, saka special protection, uliton kop o, espesyal na proteksyon, sag abos na porma ning neglect o kapabayaan, gabos na porma ning pag abuso sa sainda, gabos na klaseng cruelty, exploitation, asin iba pang mga conditions na makakaraot sa saindang development.
Nagkakapira lang po yan sa mga probisyon kan satong magayon na Constitution. Dakul po kitang mga leyes asin mga regulasyon sa pagpapaotob kan constitutional provisions, ang problema ta po pirmi digdi sa Pilipinas bako ang ley kundi ang tamang pag implementar kan ley, ang satong karakter bilang mga tao sa pag-otob sa pinagboboot kan ley, problema man ang klase ning pag gogobyerno na nagpapabaya sa pag enforsar kan mga ini. Bako po ang edad kan criminal liability ang satong dapat pinoproblema kundi ang tamang atitud ta sa satong mga responsibilidad.
Kulang po ang oras ta ngonian sa pagtokar kan mga leyes na matao sato ning dagdag kaaraman sa mga derecho kan mga kaakian ta. Saaga ipagpapadagos ta ang orolay-olay sa temang ini. Abangan po nindo.
Bago po ako magpaaram, dapat ta pong aramon ang tukdo kan Diyos manongod sa tamang pagpadakula sa satong mga aki, para sinda mailikay sa salang gawi, makasalang buhay, maging matanos, ikakaogma ta bilang mga magurang. Sabi sa Bible sa –
Proverbs 22:6 – Train up a child in the way he should go: and when he is old, he will not depart from it.
Paano po ang tamang pag train o pagdisiplina sa aki? Enoton tang mapakaray ang relasyon ta sa satong mga agom ta ang pagkamoot na naheheling nakakamotivate sa aki. Sabi sa –
Ephesians 5:25 – Husbands, love your wives, even as Christ also loved the church, and gave himself for it;
Pano po kita dapat makipag-olay sa satong mga aki? Dai magraway, dai pagkulhaban ang aki ning mayong pagrespeto man saiya, dai mawara ang satong pasensya, Sabi sa –
Ephesians 4:29 – Let no corrupt communication proceed out of your mouth, but that which is good to the use of edifying, that it may minister grace unto the hearers.
Itoon ta po ang kada gibo ta sa Diyos.
Ini po si Atty. Angel Ojastro III
Aramon an saindong derecho, INI AN LEY!!!
