(December 12, 2017 Edition) Good morning po sa gabos. Nagkaigwa po kita ning conflict sa mga schedule kasuodma kaya mayo po kita sa ere yesterday. Uy, suodma po palan pinagselebrar ang International Mountain Day, para po tawan ning importansya ang mga kabukidan, ang mga bukid ta po ang nagsasalba sato ngonian sa climate change, source ning tubig, ning preskong hangin – yaon man po dyan ang kadaklan tang mga tugang na IP o indigenous peoples. Narumduman ko po logod si mga IP na tinarabangan ta, pig training ta sa mga legal na paagi kaiba ang CARE Phils saka DENR kan mga nakaaging taon sa pagprotehir kan saindang mountain communities. Good morning po sa mga elders kan mga IPs sa bilog na Mt. Isarog kung nagdadangog po kamo ngonian. Good morning man po ki Fiscal Boboy Balane na kaiba ta kaito pa sa mga environmental activities, darakula na baga Fiscal Boboy si mga tinaranom tang mga kahoy dyan sa palibot kan Hall of Justice.
Ngonian na aldaw totokaron ta po ang pinadarang text sato, basahon ta:
“Pwede po ba gamiton kan publiko ang Plaza? Halimbawa kun mayo man okasyon, pwede bang magpark ang mga sasakyan? Kun nagpapark ang private vehicle, pinapahali, pero ang nakapark na lunadan kan PSO dae man pigpapahali. Ano ba ang gamit kan Plaza? Thanks. Please excuse my number. “
Ang texter ta po garo taga Naga ta namention ngani ang Public Safety Office. Good morning man palan sa mga traffic enforcers kan PSO, dawa mauran nasa tahaw kan tinampo nagmamanehar kan traffic.
Magayon po ang hapot. Sa mga developing countries arog kan Pilipinas, ang domestic migration kan mga tao hali sa mga rural areas pasiring sa urban areas naglalangkaw. Halos gabos gusto na mag-istar sa mga syudad. An kadaklan man sa mga syudad dai man properly planned para maka accommodate kan ribo-ribong mga mga bagong residente. Sa paglangkaw po kan ekonomiya o pagdakul kan mga actibidad pang ekonomiya sa mga ciudad, yaon man sa paglangkaw kan bilang ning mga bagong maysadiring behikulo. Ako po bilang dating Secretary General kan Housing and Urban Development Coordinating Council, ang ahensya na nagmomonitor kan urban growth sa bilog na Pilipinas na may anom na government housing agencies na nag iimplementar kan mga polisiya kan HUDCC, naheling ko po ang padagos na trend sa kakulangan ning parking spaces para sa mga nagdadakul na behikulo sa mga syudad. Ang urban planning bilang sarong core competency kan kinapotan tang ahensya nagtatao ning technical assistance sa mga local government units sa tamang pagplanon kan mga syudad, kabali na po dyan ang land use planning. Pero dawa po igwa kayan, talagang dakula ang pangangaipo sa parking slots, problem apo pirmi ang parking locations, kakulangan sa parking signage, dakol ang mga informal parking, bakong efficiente ang mga parking policies nagreresulta sa mga sirimbagan sa parking saka accidents related sa parking. Sa Manila igwa po nagbaradilan dahil lang sa iwal sa parking.
Balikan ta po ang hapot. Puede daw po gibohon na parking area ang plaza rizal kan Naga? Ano po may derecho ang mga vehicle owners magpark sa Plaza?
Depende po kung may pag tugot ang local government unit.
Enot, giromdomom ta po ang nakalaag sa Article 424 kan Civil Code, ang mga local government units po igwang mga properties for public use saka igwa ning inaapod na patrimonial properties o garo private property kan LGUs na puede gamiton sa economic activities. Ang Plaza po kabali sa poperty na para sa pampublikong gamit.
Specific po sa Plaza Rizal kan Naga, igwa pong Supreme Court decision dyan, ang kaso na ginana kan Ciudad ning Naga laban sa Probinsya ning Camarines Sur. Nagpuon ang kaso kan panahon Mayor Robredo, kinapotan kaitong enot ni Atty Bobis bilang City Legal Office kaito kan Naga, pinadagos ni Atty. Teoxon asin ni Atty Nelson Legacion bilang nagsangling legal officer, hasta natapos po ang kaso kan termino ko sa City Hall bilang City Legal Officer man kan Naga. Ginana po ang kaso kan Ciudad kaya ang administration po kayan yaon na sa Naga. Sabi po sa desisyon kan Supreme Court, ang plaza rizal ta sarong property for public use na puede gamiton kan gabos, an pag gamit base sa kung ano ang nature o karakter kan plaza, asin mayo po puede kayan mag gamit sa pag komersyo kan mga pribadong tao.
Pinagsaysay po kan Supreme Court si orihinal na karakter o nakatuodang gamit kan plaza rizal. Si mga gurangan sa Naga mas pamilyar po kamo kaini. Ang plaza pong yan na gusto ta parkingan kan mga behikulo dating garden na nagserbing front lawn kan lumang capitolyo kan provincial government sa Naga. May dati na pong monument dyan ni Jose Rizal na pinagibo kan Provincial Government kan 1911. Nagkaigwa man po dyan ning structure bilang memorial para ki Ninoy Aquino tapos nagkaigwa po baga ning stage sa haraning Plaza Quezon in honor of President Manuel Quezon. After po kan martial, nagkaigwa dyan ning inscription sa wall kan garden nay an na naging Plaza Rizal ang mga tataramon na “Freedom Park of Camarines Sur.” Dahil sa mga monumentong yan, ang mga tao nagbibisita, nagpapasyar para sa pagtao ning honor sa mga national heroes ta, kaya po ang plaza rizal dapat imintinar bilang lugar ning pagromdom kan mga tao sa karakter kan satong national heroes. Ang gabos na rizal parks and monuments sa bilog na Pilipinas ginibo po para i-celebrate both ang travel saka patriotism ta.
Bako lang po symbolic ang gamit kan satong plaza rizal, ini padagos na nagseserbing inspirasyon sato gabos na pangarogan ang karakter ni Dr. Jose Rizal. Sabi po sa The Rizal Project, si Jose Rizal sarong very well traveled man bako lang sa Pilipinas lalo na sa iba-ibang nasyon. Sya bako lang nationalistic, saro man syang linguist, Nakakabasa asin nakakasurat sya kaito ning 22 languages kabali ang Latin, Spanish, Catalan, German, French, English, Chinese and Japanese. Nationalist na globalist man, sarong importanteng karakter na dapat ang satong mga lider igwa, siring man kitang mga taga Naga. Ang plaza rizal simbolo kan pagiging Nagueno.
Pignotaran kan Supreme Court na ngonian nagkaigwa na concreting kan gabos na flooring saka walkways, may mga nakatanom na kahoy saka ornamental plants, igwang skating or skateboard ring, minsan may public TV facility, may gazebo, para lakawan kan sisay man. Igwang portable stage na nilalaag para sa mga cultural shows igwang portable booths para sa trade fairs pag fiesta o Christmas season asin iba pa gabos para sa mga nagpapasyar na mga tao. Yan po ang nature o karakter kan satong Plaza Rizal. Sabi po kan Supreme Court, ang satong plaza sarong promenade. Ang “promenade” po sarong lugar na intended for walking o lakawan o pasyaran, although igwa man mga modern promenades na nagtutugot sa mga bicycles saka ibang nonmotorized transport.[2] igwa man ning mga darakulang esplanade na may darakulang boulevards or avenues kung sain puede maglaog ang mga sasakyan. Pero po ang talagang gamit kan mga promenades iyo ang para sa lakawan kan mga tao asin para sa saindang recreational purposes.
Limitado po ang espasyo kan satong Plaza Rizal. Nasa sa Local Government Unit po kan Naga kung itutugot ang parking sa mga gilid kaini, ta ang discretion po yaon sa ciudad kung itutugot ini, ang importanteng consideration lang po base sa ley, dai dapat maapektuhan ang mayormenteng gamit kaini bilang ispasyo para sa lakawan, pasyaran, pagtitiripon kan mga tao, na karakter kaini para sa gabos puon pa kaito. Kung naheheling ta po na nakapark ang awto kan PSO dyan, iyo po dahil parte yan kan saindang trabaho ta sinda ang nagmomonitor kan pagsunod kan mga tao sa mga implementasyon kan mga ordinansa asin ley sa ciudad. May derecho po sinda mag park dyan bilang otoridad. Gentle reminder lang po sa mga PSO officers, maging magalang sa gabos na oras, ta kita po mga public servants. Ang publiko ang satong boss. Kung maray po kita makipag olay sa mga tao, positibo man ang response kan mga tao. Pig eencourage ta man po ang satong local officials na maibali sa ginigibong urban plan ang suficienteng measures para ma address ang parking needs kan publiko. Kadakul sana po na puedeng approaches sa parking supply: magkaigwa ning minimum parking parking requirements sa mga maysadiring behikulo saka requirement sa sadiring parking space para sa mga buildings; improved management sa street parking; magkaigwa ning government resources para sa inaapod na off-street parking supply; magkaigwa ning tamang policy sa public parking bilang negosyo para maka encourage ning private investments; gibohon na walkable an satong streets, magkaigwa investment policies sa infrastructure saka sa negosyo na mas tawan duon ang paglakaw kesa sa pagsakay.
Ayan po. Sana nakatabang kita sa kaaraman kan publiko sa bagay na yan. Kung may mga hapot po kamo, magtext or call lang sa numbers kan DWNX.
Bago po ako magpaaram, ipasabot ta po sag abos na ang kadagaan digdi sa kinaban, public properties man yan o private, bako po sato, sa mahal na Diyos yan. Mayo po kita ning derecho para magiriwal dyan kung dai maserbi sa katuyuhan kan Diyos. Kaya sa kada desisyon na gigibohon ta sa mga properties, public o private man yan, para sa iba o para sa sadiring benepisyo, ang enot na hapot ta sa sadiri, “will this glorify God?”. Sabi po sa Bible sa –
Leviticus 25:23 – The land shall not be sold for ever: for the land [is] mine; for ye [are] strangers and sojourners with me.
Ini po si Atty. Angel Ojastro III
Aramon an saindong derecho, INI AN LEY!!!
