Good morning po sa mga NX listeners. Good morning po sa mga judges saka sa mga amigo tang abogado na naka antabay sa segment ta, lalo ki Atty. Imee Estrada, magkape kita atyan na hapon Bing.
Magayon po ang aldaw ta ngonian, maray-rahay na pagmation ang kagayonan kan panahon na ini ta baka po sa maabot na mga aldaw, semana , bulan, taon, pambihira na po ang arog kaining panahon dahil sa mandatang epekto kan climate change, kung sain saro sa mga epekto iyo ang paglangkaw kan dagat, kita po sa Pilipinas, limang beses o five times na mas grabe ang langkaw kan dagat kesa sa ibang parte kan kinaban. Boot sabihon, mas magiging maraot ang panahon digdi sato, mas dakul ang madididisplace na harani sa mga dagat, mas dakul magagadan, mas dakul ang mawawaran ning mga pagrugaring na mga daga. Kaya po sa pagbakal nindo ning mga daga, seguruhon na igwa kamong consideration sa climate change, ano ini harani sa dagat, sa salog, sa bukid? Ta baka nasa hazard areas po kamo dawa nasa sentro kan syudad, saro sa mga dapat nindo ihapot bago magbakal daga iyo ang pag aram sa DOST kun ang binabakal nindo nasa geo-hazard area, may mapa po sinda kayan, Bako na po sa MGB kan DENR hinahapot yan, ta lumang klaseng hazard map ang nasa MGB, ang DOST ang igwang mas tamang mapa dahil sa Project Noah na pigmukna kan nakaaging administration ni Pnoy ang nakakasalbar ngonian sa kadakul na buhay. Ako po bilang dating Secretary General/Undersecretary kan Housing and Urban Development Coordinating Council ang saro sa nag push sa mga ahensya sa pagpuon kan presenteng administrasyon na gamiton ang mas tamang DOST map sa gabos na urban asin rural development activities.
Ngonian na aldaw totokaron ta ang tungkol sa pagpabakal ning lote kan sarong misis na saiyang minana sa magurang nya. Ang mga derecho kan sarong misis na satong pag-oolayan katakin kan pinagseselebrar na semana kan Universal Declaration of Human Rights, duwa sa treintang klase ning human rights iyo ang derecho ta na itratar na pantay-pantay asin ang derecho na magkaigwa pagsasadiri, babae man o lalaki. Igwa po kitang Republic Act No. 9201 na nagmamando sa gobyerno ta asin sato gabos na mag obserba kan “National Human Rights Consciousness Week”, deklarado po ang December 4 hasta December 10 bilang National Human Rights Consciousness Week.
Ang Philippine National Police nag launch man po kasuodma kan saindang mobile app na “Know Your Rights”, bilang kick-off ceremony kan pag obserba man kan PNP kan National Human Rights Consciousness Week na may temang “Stand Up for Someone’s Right Today.” Ang mobile application po na pig develop kan PNP downloadable sa cellphones, giya ini sa gabos manongod sa derechos kan tao pag inaaresto, inaapod na Miranda rights. Giya man ini sa operations kan police.
Balikan ta po ang tema ta tungkol sa pagpabakal kan misis kan saiyang lote na naging problema man kan nagbabakal na saro man babae. Igwa po nagsend ning PM sa FB, taga Catanduanes po sya, nakaistar sa US, nagmomonitor sa satong programa, ini po ang hapot nya:
“Atty, baka puede makahagad ning advice tungkol sa lote na nabakal ko. Nasa stage kami ning pagparegister sa register of deeds ning catanduanes. Ang sabi, kaipuhan daa na ang aki kan nagpapabakal magpirma man sa deed of sale bago marehistro. Ang problema ko ta si eldest na aki habo magpirma, ang sabi kan ina na nagpabakal sako kakaolayon nya ang aki nya. Two months na akong halat mayong nangyayari. Ano ang maray na action sa sitwasyon na ini? Ang lote minana kan nagpabakal sa magurang nya, nasa ngaran na nya ang title, buhay pa ang husband nya, mayo ning nakatogdok na harong sa lote.”
Importante po mapag-olayan ini. Tano po?
Dakul po sa mga agom na babae ang dai aware kan saindang mga derecho manongod sa property, ang pagtubod kan iba pag ikinasal ka na, gabos conjugal property o pagsasadiri kan mag-agom, usually ang husband iyo ang nagmamato sa gabos na desisyon tungkol digdi. Sabi ta ngani subago, may universal right man kamong mga misis sa kapantay na pagtratar saindo asin sa sadiring properties.
Sa kaso kan nag message, ano po required na magpirma pa ang saiyang mga aki o agom sa pagpabakal nya kan loteng minana nya sa magurang?
Dai po kaipuhan ang pirma kan aki o agom sa sitwasyon na ini. Taano po?
Sabi po sa Article 109 kan Family Code, ang minanang property, real property man o personal property, eksklusibong pagsasadiri kan nagmanang agom. Sa parte kan wife, inaapod ining paraphernal property nya. Sa ley, ang ano man na nakua o naresibe kan sisay man sa mag-agom sa paagi ning donasyon, libreng tao, o mana, exempted sa conjugal partnership of gains o sa community property kan spouses. Makikibanga lang ang mga aki kung naging conjugal o community property kan mag-agom ang loteng binakal kan buhay pa ang agom na lalaki saka kun nagadan na ang saro sa magurang.
Pano po magiging conjugal property ang paraphernal property kan wife?
Ang Supreme Court, sa kasong Munoz vs. Ramirez na dinesisyuna kan 2010, naglinaw kung pano nagiging conjugal property ang paraphernal o eksklusibong lote kan wife. Pagkakasal halimbawa kan mag-agom, nagpatogdok ning harong o istraktura sa lote kan wife na gastos kan kita kan mag-agom o hali sa income kan husband, asin ang halaga kan harong saka ang resultadong porsyento ning langkaw sa value kan daga dahil sa improvement, pag pigsuma total ini asin mas halangkaw sa valor kan lote at the time kan pagpatogdok, ang lote magiging conjugal na, na dapat bayaran tolos kan husband ang valor kan lote sabay sa panahon kan nagpapatogdok kan harong.
Ano po ang mangyayari kung dai tolos i-reimburse kan husband ang valor kan lote sa panahon ning pagpatogdok kan harong o istraktura sa lote kan wife?
Ang lote po padagos na masasadiri kan wife, dai ini magiging conjugal.
Ano po ang mangyayari sa harong o istraktura, sisay ang maysadiri kaini?
Magiging parte na po yan kan paraphernal na lote kan wife, sadiri na man nya, bako kan husband, bako kan mga aki nya habang ang wife buhay pa. Ang ginastos kan husband sa harong babayaran lang kan wife, kung dai mabayaran pag buhay pa ang wife, pag nagadan na sya bago idistribwir ang nawalat nyang properties, kaipuhan mabayaran muna kan saiyang estate ang obligasyon na ini bilang utang sa agom, o kung gadan na man si husband, ang bayad mapupunta sa mga aki. Pero sa ngonian buhay pa si wife, ang lote asin pagpabakal kaini, nasa sadiring pagdedesisyon pa nya, mayo po ning puede mag-ulang sa pagpabakal nya o pagparehistro base sa ley.
Ano po ang puede gibohon sa pagsayuma kan register of deeds kan Catanduanes na mairehistro ang barakalan?
Dahil klarado po ang ley, klarado man ang titulo kan wife na nagpabakal na saiya ini, minana nya, ang pagpasakit saiya saka sa nagbabakal na babae kan register of deeds sarong porma ning diskriminasyon sa mga kababaihan, violation kan universal human right kan mga babae para sa equality saka sa private ownership. Sa RA 9710, o Magna Carta of Women”, sabi sa Section 19, ang diskrimnasyon sa property rights kabali ang manongod sa titling o transaksyon sa pagparehistro, may administrative penalty. Sabi kan RA 9710, puede po kasuhan ang Register of Deeds, ang Commission on Human Rights ang pigmamandohan kan ley na mag imbestiga asin magrekomenda sa Civil Service Commission na tawan penalties ang official na yan. Bukod dyan, puede po magfile ning iba pang kaso para maparehistro ang barakalan. Magkonsulta na po kamo sa abogado sa bagay na yan.
Ayan po. Sana nakatabang kita sa mga kababaihan, lalo sa mga misis, sa pag-aram ta kan saindong mga derecho. Dakul pa po yan, kundi kapos po kita sa oras. Saaga po giraray. Kung may mga hapot, magtext or call po sa numbers kan DWNX. Antabayanan man ang mga posts ta sa FB site na INI AN LEY.
Bago ako magpaaram, ipasabot ta po sa gabos na ang Diyos pantay ang pagheling sa husband saka sa wife. God created the woman as a “helper” for the man. Sabi po sa –
Genesis 2:18 –
The LORD God said, “It is not good for the man to be alone. I will make a helper suitable for him.”
Ang pagiging “helper” po sa konteksto kan Bible bako boot sabihon na hababa sa o suruguon lang ang mga wives kan husbands dawa sa property rights. The same Hebrew word na `ezer, translated as “helper,” nagrerefer man sa Diyos mismo, boot sabihon, ang wife nasa imahe man kan Diyos, para man maging equal custodians kan gabos na nilalang Nya. Padangaton tang mga husbands an satong mga agom bilang sadiri tang hawak.
Lastly, para po sa iba na pigdidiskriminar man, ang Diyos nagpoprotehir kan mga derecho kan kasaraditan, kan mga nangangaipo. Kita po may obligasyon na magtabang. Sabi sa Bible sa –
Proverbs 31:8-9
Open your mouth for the mute, for the rights of all who are destitute. Open your mouth, judge righteously, defend the rights of the poor and needy.
Ini po si Atty. Angel Ojastro III
Aramon an saindong derecho, INI AN LEY!!!
